संयुक्त मालमत्तेतला हिस्सा विकायचा आहे? पण इतर वारसदारांची परवानगी लागते का?, जाणून घ्या काय सांगतो कायदा

Property News: भारतीय कायद्यानुसार, संयुक्त मालमत्तेतील मालक आपला 'अविभाजित हिस्सा' इतरांच्या परवानगीशिवाय विकू शकतो, पण काही अटी आहेत. मात्र, वडिलोपार्जित मालमत्तेसाठी इतर सहवारसदारांची संमती घेणे बंधनकारक असते, अन्यथा विक्री अवैध ठरू शकते. 

Image Credit : AI generated

एकत्रित मालमत्तेतील हिस्सा इतर वारसदारांच्या परवानगीशिवाय विकता येतो का?

मुंबई: अनेक भारतीय कुटुंबांमध्ये एकत्रित (संयुक्त) मालमत्ता असते.म्हणजे अशी मालमत्ता जी एकाच कुटुंबातील दोन किंवा अधिक सदस्यांच्या संयुक्त मालकीखाली येते. अशा मालमत्तेत प्रत्येक मालकाचा हक्क समान आणि स्वतंत्रपणे कायदेशीररित्या मान्य असतो. मात्र, अनेकदा असा प्रश्न विचारला जातो. “मी माझा हिस्सा इतर वारसदारांची परवानगी न घेता विकू शकतो का?” याच प्रश्नाचं उत्तर कायद्यात स्पष्टपणे दिलं आहे. चला जाणून घेऊया. 

Image Credit : AI Generated

काय सांगतो भारतीय कायदा?

भारतीय वारसा अधिनियम (Indian Succession Act) आणि मालमत्ता हस्तांतरण अधिनियम (Transfer of Property Act) नुसार जर एखादी मालमत्ता एकापेक्षा जास्त व्यक्तींच्या नावावर असेल, तर प्रत्येक व्यक्तीचा ठराविक “अविभाजित हिस्सा” (Undivided Share) त्या मालमत्तेत असतो. म्हणजेच मालमत्तेचा भौतिक (physical) विभागणी झालेली नसली, तरी कायदेशीरदृष्ट्या प्रत्येकाचा स्वतःचा भाग ठरलेला असतो. त्यामुळे, संयुक्त मालक आपल्या हिस्स्याचा व्यवहार (विक्री, दान, गहाण) इतर वारसदारांची परवानगी न घेता करू शकतो, पण काही अटींसह. 

Image Credit : AI generated

परवानगीशिवाय विक्री कधी करता येते?

जर मालमत्ता अविभाजित स्वरूपात असेल, तरी मालक आपला हिस्सा कागदोपत्री विकू शकतो. मात्र तो फक्त आपल्या हिस्स्याचा हक्क विकू शकतो, संपूर्ण मालमत्ता नाही. विक्री झाल्यानंतर खरेदीदाराला प्रत्यक्ष जागेचा ताबा मिळवण्यासाठी “वास्तविक विभागणी (Actual Partition)” करावी लागते. त्या पर्यंत इतर वारसदारांनी त्या खरेदीदाराला सहमालक म्हणून मान्य करावं लागतं. 

Image Credit : Getty

परवानगी आवश्यक ठरण्याच्या परिस्थिती

जर मालमत्ता वडिलोपार्जित (ancestral) किंवा संयुक्त कौटुंबिक मालमत्ता असेल, तर इतर सहवारसदारांची संमती घेणे बंधनकारक आहे. हिंदू कायद्यानुसार, वडिलोपार्जित मालमत्ता ही फक्त एका व्यक्तीची नसून संपूर्ण कुटुंबाची सामायिक मालकी असते. अशा परिस्थितीत इतरांच्या हिताला धक्का पोहोचेल अशा प्रकारे विक्री केल्यास ती विक्री अवैध (voidable) ठरू शकते. 

Image Credit : Pixabay

कायदेशीर मार्ग आणि उपाय

जर एखाद्या व्यक्तीने संयुक्त मालमत्तेतील हिस्सा संमतीशिवाय विकला असेल, आणि इतर वारसदारांना त्याबद्दल आक्षेप असेल ते न्यायालयात विभागणीचा दावा (Partition Suit) दाखल करू शकतात. न्यायालयात सिद्ध झाल्यास, ती विक्री रद्द (Cancel) केली जाऊ शकते. विक्रेत्याने आपला हक्क मर्यादेपेक्षा जास्त वापरल्यास, त्याच्यावर फसवणुकीचा गुन्हा (Fraud Case) सुद्धा दाखल होऊ शकतो. 

Image Credit : Getty

तज्ज्ञांचा सल्ला

विक्रीपूर्वी नेहमी आपल्या हिस्स्याची कायदेशीर पडताळणी (Legal Verification) करा

सर्व सहमालकांना लेखी माहिती द्या

विक्रीपूर्वी विभागणीचा करार (Partition Deed) करण्याचा विचार करा

यामुळे भविष्यातील वाद आणि न्यायालयीन अडचणी टाळता येतील.