Rabies Death : तुमच्याकडे पाळीव प्राणी आहे का? नखांच्या ओरखड्यांकडे दुर्लक्ष करता का? पोलीस निरीक्षकाचा झालाय मृत्यू

Rabies Death : गुजरातमधील अहमदाबाद येथे पोलीस निरीक्षक वानराज मंजारिया यांच्या दुर्दैवी मृत्यूने रेबीज या आजारावर पुन्हा एकदा प्रकाश टाकला आहे. आपल्या पाळीव कुत्र्याच्या नखांच्या ओरखड्यांमुळे त्यांना रेबीजचा संसर्ग झाला आणि उपचारादरम्यान मृत्यू झाला.

Image Credit : Getty

प्राण्याच्या ओरखड्यामुळेही रेबीज

या घटनेने हे सिद्ध केले आहे की रेबीजचा संसर्ग केवळ कुत्र्याच्या चावण्यानेच नाही, तर प्राण्याच्या ओरखड्यामुळेही होऊ शकतो, ही बाब अनेक लोकांना माहीत नसते. मंजारिया यांनीही याच गैरसमजुतीमुळे सुरुवातीला दुर्लक्ष केले, ज्यामुळे त्यांना आपला जीव गमवावा लागला.

रेबीज म्हणजे काय आणि त्याचा प्रसार कसा होतो?

रेबीज हा एक अत्यंत धोकादायक विषाणूजन्य रोग आहे जो लायसाव्हायरस (Lyssavirus) नावाच्या विषाणूमुळे होतो. हा विषाणू प्रामुख्याने रेबीजग्रस्त प्राण्याच्या लाळेतून, चावण्यामुळे किंवा ओरखड्यामुळे शरीरात प्रवेश करतो. एकदा हा विषाणू शरीरात शिरला की तो थेट मेंदू आणि मज्जासंस्थेवर हल्ला करतो, ज्यामुळे रुग्णाची स्थिती गंभीर होते.

Image Credit : Istock

5,726 जण मृत्युमुखी

भारतामध्ये रेबीजमुळे होणाऱ्या मृत्यूंची संख्या अजूनही लक्षणीय आहे. 'लॅन्सेट'च्या एका अभ्यासानुसार, भारतात दरवर्षी किमान 5,726 लोक रेबीजमुळे मृत्युमुखी पडतात, ज्यामुळे भारत हा जगातील रेबीज मृत्यूंच्या आघाडीच्या देशांपैकी एक आहे. या अभ्यासानुसार, भारतात दरवर्षी सुमारे 90 लाख प्राण्यांच्या चाव्याच्या घटना नोंदवल्या जातात, त्यापैकी दोन तृतीयांश घटना कुत्र्यांच्या चाव्याच्या असतात.

रेबीजची लक्षणे आणि धोक्याची चिन्हे

रेबीजच्या सुरुवातीच्या लक्षणांमध्ये ताप, अस्वस्थता, आणि गोंधळ यांचा समावेश असतो. जसजसा आजार बळावतो, तसतसे गिळताना त्रास होणे, पाण्याचा फोबिया (hydrophobia), आणि भास (hallucinations) दिसणे अशी गंभीर लक्षणे दिसू लागतात. दुर्दैवाने, एकदा ही लक्षणे दिसायला लागली की रेबीजवर उपचार करणे जवळजवळ अशक्य होते आणि रोग बहुतांश वेळा प्राणघातक ठरतो. म्हणूनच, त्वरित उपचार घेणे हेच या रोगापासून वाचण्याचा एकमेव मार्ग आहे.

Image Credit : istock

अनेक राज्यात घडल्या घटना

या वर्षी देशभरात अशा अनेक घटना घडल्या आहेत, ज्या रेबीजचा धोका दर्शवतात. कर्नाटकमधील दावणगेरे येथे एका चार वर्षांच्या मुलीचा भटक्या कुत्र्याच्या हल्ल्यानंतर रेबीजमुळे मृत्यू झाला. तसेच, ओडिशामध्ये एका राष्ट्रीय स्तरावरील पॅरा-अ‍ॅथलीट आणि एका शेतकऱ्याचा लसीकरण करूनही रेबीजने मृत्यू झाला, ज्यामुळे या रोगाचे गांभीर्य अधोरेखित होते.

रेबीजपासून बचावासाठी काय करावे?

रेबीज एक प्राणघातक आजार असला तरी, योग्य आणि तात्काळ उपचाराने तो निश्चितच टाळता येतो. कोणत्याही प्राण्याच्या चाव्याने किंवा ओरखड्याने संसर्ग झाल्यास ताबडतोब खालील उपाययोजना करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

Image Credit : AI

१. तात्काळ प्रथमोपचार (First-Aid):

जखम स्वच्छ धुवा: ज्या ठिकाणी प्राण्याने चावले किंवा ओरखडले आहे, ती जागा वाहत्या पाण्याखाली आणि साबण वापरून किमान 15 मिनिटे धुवा. हा सर्वात प्रभावी प्राथमिक उपाय आहे, जो विषाणूचा प्रसार कमी करण्यास मदत करतो.

जंतुनाशक वापर: जखम स्वच्छ धुतल्यानंतर शक्य असल्यास पोविडोन-आयोडीन (Povidone-Iodine) किंवा क्लोरीनयुक्त पाण्याने ती पुसून घ्या.

जखम उघडी ठेवा: शक्यतो जखमेला टाके घालू नका, कारण त्यामुळे विषाणू आत अडकू शकतो. डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसारच टाके घाला.

Image Credit : Unsplash

२. तात्काळ वैद्यकीय उपचार:

आरोग्य केंद्रात जा: कोणत्याही प्राण्याच्या चाव्यानंतर किंवा ओरखड्यानंतर लगेचच जवळच्या आरोग्य केंद्रात किंवा डॉक्टरांकडे जा.

जोखीम मूल्यांकन: डॉक्टर तुम्हाला चावणारा प्राणी, चावण्याचा प्रकार आणि जखमेची गंभीरता यावर आधारित जोखीम मूल्यांकन करतील आणि पुढील उपचारांचा निर्णय घेतील.

रेबीज लसीकरण (Vaccination): ज्या व्यक्तीने यापूर्वी रेबीजची लस घेतलेली नाही, त्यांना चावल्यानंतर PEP (Post-Exposure Prophylaxis) म्हणून लस दिली जाते. लसीचे काही डोस ठरलेल्या वेळापत्रकानुसार दिले जातात.

Image Credit : Unsplash

इंजेक्शन दिले जाते

रेबीज इम्युनोग्लोब्युलिन (RIG/HRIG): गंभीर जखमा आणि जास्त धोक्याच्या परिस्थितीत, रेबीजच्या विषाणूला त्वरित निष्क्रिय करण्यासाठी RIG नावाचे इंजेक्शन जखमेच्या आसपास दिले जाते. हे इंजेक्शन फक्त एकदाच दिले जाते.

रेबीज प्रतिबंधक उपाय (Preventive Measures)

रेबीजपासून स्वतःचे आणि समाजाचे संरक्षण करण्यासाठी काही प्रतिबंधक उपाययोजना करणे महत्त्वाचे आहे.

पाळीव प्राण्यांना लसीकरण: आपल्या पाळीव कुत्रे आणि मांजरांना वेळेवर रेबीजची वार्षिक लस द्या. हे केवळ प्राण्यांसाठीच नाही तर आपल्या आणि आपल्या कुटुंबाच्या सुरक्षिततेसाठीही अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

Image Credit : ai image

प्राण्यांना चिथावणी देऊ नका

अनोळखी प्राण्यांपासून दूर रहा: रस्त्यावरील किंवा अनोळखी प्राण्यांना हात लावणे टाळा. मुलांनाही प्राण्यांना चिथावणी देऊ नये हे शिकवा.

प्री-एक्सपोजर लसीकरण: पशुवैद्यकीय कर्मचारी, वन कर्मचारी किंवा रेबीजचा जास्त धोका असलेल्या इतर व्यवसायांमधील लोकांनी डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार आधीच रेबीजची लस घेणे फायदेशीर ठरते.

लक्षात ठेवा, रेबीजची लक्षणे दिसल्यानंतर उपचार करणे जवळजवळ अशक्य आहे. म्हणूनच, कोणत्याही प्राण्याच्या संपर्कात आल्यास, विशेषतः चावल्यानंतर किंवा ओरखडल्यानंतर ताबडतोब वैद्यकीय मदत घ्या. आपल्या देशात कुत्रे हा रेबीजचा सर्वात मोठा स्रोत आहे, त्यामुळे कुत्र्यांच्या लसीकरणाला आणि नियंत्रणाला प्राधान्य देणे आवश्यक आहे.