थकवा, अनियमित मासिक पाळी, मूड स्विंग्ज किंवा वजन कमी न होणे ही हार्मोनल असंतुलनाची लक्षणे असू शकतात. योगाने या समस्यांचे नैसर्गिकरित्या निराकरण शक्य आहे.
International Yoga Day 2025 : तुम्हाला नेहमीच थकवा जाणवतो का? मासिक पाळी अनियमित आहेत किंवा अचानक मूड स्विंग्ज होतात? किंवा वजन कमी करण्याचे सर्व प्रयत्न निष्फळ ठरत आहेत? तर कदाचित तुम्ही हार्मोनल असंतुलनाशी झुंज देत असाल आणि तुम्ही एकटे नाही आहात. २०२५ च्या आरोग्य अहवालांनुसार, भारतात १० पैकी ६ महिला आणि १० पैकी ४ पुरुष हार्मोनल गडबडीने त्रस्त आहेत. PCOS, थायरॉईड, इन्सुलिन रेझिस्टन्स, कॉर्टिसोल आणि पुरुष टेस्टोस्टेरॉन असंतुलन या सामान्य समस्या बनलेल्या आहेत. पण चांगली गोष्ट अशी आहे की योगाने आपण आपले हार्मोन्स नैसर्गिकरित्या संतुलित करू शकतो, औषधे आणि दुष्परिणामांशिवाय. या आंतरराष्ट्रीय योग दिनी २०२५ रोजी ही ५ खास योगासने अवलंबा जी तुमच्या अंतःस्रावी प्रणालीला दुरुस्त करतील आणि शरीर-मनात संतुलन परत आणतील.
१. सेतुबंधासन (Bridge Pose)
हे आसन थायरॉईड ग्रंथीला सक्रिय करते आणि PCOS मध्ये पेल्विक रक्तप्रवाह सुधारते. प्रथम पाठीवर झोपा, गुडघे वाकवा आणि हात शरीराच्या जवळ ठेवा. श्वास घेत कंबर वर उचला. ३० सेकंद थांबा आणि हळूहळू खाली या. जर्नल ऑफ योग थेरपीचा एक अभ्यास सांगतो की PCOS ग्रस्त महिलांमध्ये हे योगासन ८ आठवड्यांच्या सरावानंतर हार्मोन्सची पातळी संतुलित करते.
Related Articles
२. बालासन (Child’s Pose)
कॉर्टिसोल हा स्ट्रेस हार्मोन आहे जो जास्त प्रमाणात तयार झाल्यास लठ्ठपणा, रक्तदाब आणि अनिद्रा निर्माण करतो. बालासन ते कमी करण्यास मदत करते. वज्रासनात बसून पुढे झुका, कपाळ जमिनीला टेकवा. हात पुढे पसरवा आणि दीर्घ श्वास घ्या. माइंड-बॉडी मेडिसिन जर्नलनुसार, १० मिनिटे बालासन केल्याने कॉर्टिसोलची पातळी ३५% पर्यंत कमी होते.
३. भुजंगासन (Cobra Pose)
हे आसन अधिवृक्क ग्रंथी (जी कॉर्टिसोल तयार करते) आणि प्रजनन संस्थेला बळकट करते. पोटावर झोपा, तळवे खांद्याजवळ ठेवा आणि हळूहळू वर उचला. छाती पसरवा, खांदे मागे करा. नाभी जमिनीला टेकलेली राहावी. महिला आरोग्य जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या अहवालात म्हटले आहे की भुजंगासनामुळे महिला हार्मोन (प्रोजेस्टेरॉन) चे उत्पादन सुधारते.
४. मत्स्यासन (Fish Pose)
हे योगासन गळ्याच्या भागातील रक्तप्रवाह वाढवून थायरॉईडला संतुलित करते आणि मेंदूतील हार्मोन्सच्या नियंत्रण केंद्राला (पिट्यूटरी ग्रंथी) शांत करते. पाठीवर झोपा, हात खाली ठेवा. कोपरांच्या आधाराने छाती वर उचला आणि डोके मागे जमिनीवर टेकवा. ही मुद्रा PCOD, मासिक पाळीचा त्रास आणि थकव्यावर चमत्कारिकरित्या परिणाम करते.
५. नाडीशोधन प्राणायाम (Alternate Nostril Breathing)
हा प्राणायाम मेंदू, पिट्यूटरी, थायरॉईड, अधिवृक्क सर्व ग्रंथींना संतुलित करण्याचे काम करतो. उजव्या हाताने एक नाकपुडी बंद करा, दुसऱ्याने हळूहळू श्वास घ्या. नंतर दुसऱ्याने सोडा आणि क्रम पुन्हा करा. एम्स दिल्लीच्या अभ्यासानुसार, दररोज १० मिनिटे नाडीशोधन करणाऱ्या गटात ३ आठवड्यांत स्ट्रेस हार्मोन २८% कमी झाला आणि TSH पातळी सामान्य झाली.
