प्रयागराज महाकुंभ 2025: होणार जगातला सर्वात मोठा हेडकाउंट?

महाकुंभ नगर. एकीकडे २०२५ चा महाकुंभ भाविकांच्या संख्येचा नवा विक्रम प्रस्थापित करेल, तर दुसरीकडे योगी सरकार आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीने जगातील सर्वात मोठा हेडकाउंट करून नवा इतिहास रचणार आहे. असा अंदाज आहे की यावेळी महाकुंभात ४० ते ४५ कोटी भाविक गंगा, यमुना आणि सरस्वतीच्या त्रिवेणी संगमात पवित्र स्नान करण्यासाठी प्रयागराज येथे येऊ शकतात. एवढ्या मोठ्या संख्येने येणाऱ्या भाविकांची संख्या योग्य प्रकारे मोजता यावी यासाठी योगी सरकार तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून प्रत्येक भाविकाचा हेडकाउंट करणार आहे. हा केवळ महाकुंभच नाही, तर कोणत्याही मोठ्या कार्यक्रमात जगातील सर्वात मोठा हेडकाउंट असू शकतो. मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांच्या निर्देशानुसार मेळा प्रशासन AI तंत्रज्ञानासह इतर अनेक पद्धतींच्या मदतीने हे यश मिळवण्यासाठी प्रयत्न करत आहे.

सीसीटीव्ही कॅमेरे करतील मदत

प्रयागराजमध्ये जेव्हा कुंभ किंवा महाकुंभ भरतो तेव्हा मोठ्या संख्येने भाविक श्रद्धेने स्नान करण्यासाठी येतात. मात्र, आतापर्यंत त्यांची संख्या मोजण्यासाठी कोणतीही अचूक तंत्रज्ञान नव्हते. मात्र, यावेळी योगी सरकार AI कॅमेऱ्यांसह अनेक तंत्रज्ञानाचा आधार घेत आहे, जेणेकरून महाकुंभात येणाऱ्या प्रत्येक भाविकाची गणना करता येईल आणि त्यांचा मागमूसही घेता येईल. यासंदर्भात मंडळ आयुक्त विजय विश्वास पंत यांनी सांगितले की, यावेळी २०२५ च्या महाकुंभात ४० कोटींहून अधिक लोक येण्याची शक्यता आहे, जो आतापर्यंतचा सर्वात मोठा विक्रम असेल. एवढ्या मोठ्या संख्येने लोकांची गणना आणि त्यांचा मागमूस घेण्यासाठी विशेष व्यवस्था करण्यात आल्या आहेत. भाविकांचा मागमूस घेण्यासाठी मेळा क्षेत्रात २०० ठिकाणी सुमारे ७४४ तात्पुरते सीसीटीव्ही कॅमेरे लावण्यात येत आहेत, तर शहरात २६८ ठिकाणी ११०७ कायमस्वरूपी सीसीटीव्ही कॅमेरे लावण्यात आले आहेत. एवढेच नाही तर १०० हून अधिक पार्किंग स्थळांवर ७२० सीसीटीव्ही कॅमेरे बसवण्यात आले आहेत.

एआयच्या वापराने मिळेल यश

त्यांनी सांगितले की, आयसीसीसी आणि पोलीस लाईन नियंत्रण कक्षाच्या व्यतिरिक्त अरैल आणि झूंसी क्षेत्रातही व्ह्यूइंग सेंटर्स बनवण्यात आले आहेत, जिथून भाविकांवर देखरेख ठेवण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. मंडळ आयुक्तांनी सांगितले की, एवढ्या मोठ्या संख्येने भाविकांचा हेडकाउंट करणे हे मोठे आव्हान आहे, पण यात एआयचा वापर खूप महत्त्वाचा ठरेल. एआयचा वापर करून गर्दीची घनता अल्गोरिदमद्वारे लोकांची गणना करण्याचाही प्रयत्न केला जात आहे. एआय आधारित गर्दी व्यवस्थापन रिअल टाइम अलर्ट जनरेट करेल, ज्याद्वारे संबंधित अधिकाऱ्यांना भाविकांची गणना आणि त्यांचा मागमूस घेणे सोपे होईल.

टर्नअराउंड सायकलवर राहील लक्ष

मेळा क्षेत्रात स्थापित आयसीसीसीमध्ये हेडकाउंट मॉडेलिंगचे काम पाहणाऱ्या तांत्रिक कर्मचाऱ्यांच्या मते, हेडकाउंटमध्ये एका भाविकाची वारंवार गणना होऊ नये यासाठी टर्नअराउंड सायकल महत्त्वाची असते. हे ट्रॅक करण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर केला जात आहे. घाट क्षेत्रात एका भाविकाने सरासरी घेतलेला वेळ टर्नअराउंड सायकल मानला जातो. याअंतर्गत कोचरन्स फॉर्म्युलाच्या आधारे नमुन्यांची संख्या काढली जाते. बिगर गर्दीच्या दिवशी अंदाजे लोकसंख्या २० लाख आणि गर्दीच्या दिवशी १० कोटी घेऊन नमुन्याची गणना केली जाते. टर्नअराउंड वेळ ३ पद्धतींनी मिळालेल्या नमुन्यांचा सरासरी आकडा असेल. यात पहला गुणधर्म आधारित शोध असेल, ज्याअंतर्गत व्यक्ती गुणधर्म शोध कॅमेऱ्यांच्या आधारे त्यांचा मागमूस घेतला जाईल. दुसरा आरएफआयडी रिस्ट बँडवर आधारित असेल, ज्यात प्रमुख स्नानासह महाकुंभात दररोज येणाऱ्या भाविकांना रिस्ट बँड देण्यात येतील. आरएफआयडी रीडरच्या माध्यमातून रिस्ट बँड ट्रॅक केले जातील, ज्यावरून भाविकाने मेळा क्षेत्रात किती वेळ घालवला, किती वेळ तो आत राहिला आणि किती वेळ बाहेर राहिला हे कळेल. तिसरी पद्धत मोबाईल अ‍ॅपद्वारे ट्रॅकिंग असेल, ज्यात भाविकांच्या संमतीने मोबाईल अ‍ॅपच्या जीपीएस लोकेशनद्वारे लोकेशन ट्रॅकिंग करता येईल. या सर्व पद्धतींनी हेडकाउंटची चयनात्मक चाचणी सुरू आहे.

९५ टक्के अचूक अंदाज लावता येईल

महाकुंभात येणाऱ्या भाविकांच्या हेडकाउंटसाठी मोठ्या प्रमाणात एआय कॅमेऱ्यांचा वापर केला जात आहे. हे कॅमेरे दर मिनिटाला डेटा अपडेट करतील. संपूर्ण लक्ष घाटावर येणाऱ्या भाविकांवर असेल. ही व्यवस्था सकाळी ३ ते संध्याकाळी ७ वाजेपर्यंत पूर्णपणे सक्रिय राहील, कारण स्नानाचा प्रमुख वेळ हाच मानला जातो. यापूर्वी माघ मेळ्यातही या पद्धतींचा वापर करण्यात आला होता. या माध्यमातून ९५ टक्के अचूक अंदाज लावता येतो.