प्रयागराजमध्ये मियावाकी जंगलांनी महाकुंभाला हिरवाई

महाकुंभनगर। महाकुंभला येणाऱ्या भाविकांना शुद्ध हवा आणि वातावरण मिळावे यासाठी योगी सरकारने प्रयागराजमध्ये अनेक ठिकाणी घनदाट जंगले विकसित केली आहेत. प्रयागराज नगर निगमने २ वर्षांत जापानी तंत्रज्ञान मियावाकी वापरून अनेक ऑक्सिजन बँक विकसित केल्या आहेत, ज्या आता घनदाट जंगलांचे रूप धारण करत आहेत, ज्यामुळे पर्यावरण संवर्धनाला मोठी मदत मिळत आहे. या झाडांमुळे हिरवळ पसरत असून हवेची गुणवत्ता सुधारली आहे.

मियावाकी तंत्रज्ञान श्रेष्ठ

इलाहाबाद केंद्रीय विद्यापीठाच्या वनस्पतीशास्त्र विभागाचे माजी प्राध्यापक आणि हिरवळ गुरू म्हणून प्रसिद्ध डॉ. एनबी सिंह यांनी सांगितले की, शहरीकरणामुळे प्रदूषण आणि तापमान दोन्ही वाढले आहेत. मियावाकी तंत्रज्ञान यात सर्वोत्तम आहे. उन्हाळ्यात दिवस आणि रात्रीच्या तापमानात बराच फरक आला आहे. ही जंगले तो फरक कमी करतील. यासोबतच जैवविविधता, जमिनीची सुपीकता आणि पशु-पक्षी वाढतील. इतक्या मोठ्या जंगलामुळे ४-७ अंश तापमानात घट येते.

नैनी औद्योगिक क्षेत्रात १.२ लाख झाडे लावली

प्रयागराज नगर निगमने या तंत्रज्ञानाचा वापर करून शहरात १० हून अधिक ठिकाणी वृक्षारोपण केले आहे. गेल्या २ वर्षांत ५५,८०० चौरस मीटरमध्ये झाडे लावण्यात आली आहेत. केवळ नैनी औद्योगिक क्षेत्रातच १.२ लाख झाडे लावण्यात आली आहेत. नगर निगमचे सहाय्यक अभियंता गिरीश सिंह यांनी सांगितले की, हे तंत्रज्ञान जलद गतीने घनदाट वने विकसित करते. आम्ही नैनी औद्योगिक क्षेत्रात सुमारे एक वर्षापूर्वी झाडे लावली होती, जी आता १० ते १२ फूट उंच झाली आहेत. जापानी तंत्रज्ञान मियावाकीमध्ये आम्ही प्रति चौरस मीटरमध्ये ३ ते ४ झाडे लावतो. येथील औद्योगिक कचरा काढून भुसा आणि सेंद्रिय खताच्या साहाय्याने माती झाडांना अनुकूल केली. महाकुंभला येणारे भाविक हे पाहू शकतात. कनिष्ठ अभियंता आरके मिश्रा सांगतात की, या जंगलामुळे तापमानातही घट झाली आहे. जिथे जागा कमी आहे तिथे आपण या तंत्रज्ञानाने अशी जंगले विकसित करू शकतो.

कचरा काढून विकसित केले जैवविविधतेचे घनदाट वन

प्रयागराजमध्ये मियावाकी प्रकल्पाची सुरुवात सुमारे ४ वर्षांपूर्वी २०२०-२१ मध्ये झाली होती. लहान स्तरावर केलेल्या या सुरुवातीला २०२३-२४ मध्ये मोठे रूप देण्यात आले, जेव्हा नैनी औद्योगिक क्षेत्रातील नेवादा सामोगरमध्ये ३४२०० चौरस मीटर क्षेत्रफळात ६३ प्रजातींची १ लाख १९ हजार ७०० झाडे लावण्यात आली. तेव्हा हा परिसर औद्योगिक कचऱ्याने भरलेला होता. स्थानिक उद्योगांमधून निघणारा कचरा तिथे टाकला जात असे. त्यामुळे सर्वत्र घाण आणि दुर्गंधी होती. यामुळे आजूबाजूच्या गावातील लोकांसह ये-जा करणारे लोकही त्रस्त होते. हे पाहून मियावाकी प्रकल्पांतर्गत येथे झाडे लावण्यात आली.

बसवारमध्ये २७ प्रजातींची २७ हजार झाडे लावली

यासोबतच शहरातील सर्वात मोठ्या कचरा डेपो बसवारमध्येही याअंतर्गत वृक्षारोपण करण्यात आले. येथे कचरा साफ करून ९ हजार चौरस मीटरमध्ये २७ प्रजातींची २७ हजार झाडे लावण्यात आली आहेत. आता ही झाडे बरीच घनदाट जंगलाचे रूप धारण करत आहेत. अधिकाऱ्यांच्या मते, यामुळे स्थानिक लोकांना घाण आणि दुर्गंधीपासून मुक्तता मिळाली आहे, तर पर्यावरण स्वच्छ झाले आहे आणि तापमानातही घट झाली आहे. याशिवाय शहरात सुमारे १३ ठिकाणी मियावाकी जंगले विकसित करण्यात आली आहेत. या माध्यमातून अगदी कमी जागेत आणि ओसाड जमिनीवरही घनदाट जंगले विकसित करता येतात.

विशेष प्रजातींचे वृक्षारोपण

जैवविविधता टिकवून ठेवण्यासोबतच जनउपयोगी झाडांच्या प्रजाती या प्रकल्पात समाविष्ट करण्यात आल्या आहेत. यामध्ये आंबा, महुआ, लिंब, पिंपळ, चिंच, अर्जुन, सागवान ते तुळस, आवळा, बेर, कदंब, गुळहल, कंजी, अमलतास, पेरू, आवळा, गोल्ड मोहर, जंगल जलेबी, बकैन, शिसम, वाटलब्रश, कनेर (लाल आणि पिवळा) टिकोमा, कचनार, वोगनवेलिया, महोगनी, बांबू, सिरस, खस, सहजन, चांदनी, हरा सेमल, लिंबू आणि ब्राह्मी यांचा समावेश आहे.

काय आहे मियावाकी तंत्रज्ञान?

याचा शोध प्रसिद्ध जापानी वनस्पतिशास्त्रज्ञ अकिरा मियावाकी यांनी १९७० च्या दशकात लावला होता. याला कुंडीत रोप लावण्याची पद्धत असेही म्हणतात. या पद्धतीत झाडे एकमेकांपासून कमी अंतरावर लावली जातात, ज्यामुळे ती लवकर वाढू शकतात. यामध्ये लहान-लहान जागेत रोपे लावली जातात, जी १० पट वेगाने वाढतात. या पद्धतीने शहरांमध्ये जंगलांची संकल्पना साकार झाली.

मियावाकी पद्धतीच्या वैशिष्ट्ये

या तंत्रज्ञानात नैसर्गिक वनाची नक्कल करण्यासाठी घनदाट, मिश्र देशी प्रजातींची झाडे लावली जातात.

• मातीची गुणवत्ता सुधारते. वनांच्या विकासाला वेग येतो.
• या तंत्रज्ञानाने लावलेली झाडे वेगाने वाढतात आणि अधिक कार्बन शोषतात.
• मियावाकीच्या जंगलांमध्ये इतर वनांच्या तुलनेत जैवविविधता अधिक आहे.

मियावाकी वनांचे फायदे

या प्रकल्पामुळे औद्योगिक कचऱ्याची विल्हेवाट झाली आहे, तर धूळ, घाण आणि दुर्गंधीपासूनही सुटका मिळाली आहे. याशिवाय, हा प्रकल्प शहरातील वायू प्रदूषण कमी करण्यासही मदत करत आहे.

• वायू प्रदूषण कमी करण्यास मदत करतात.
• जल प्रदूषण कमी करण्यास मदत करतात.
• मातीची धूप रोखण्यास मदत करतात.
• जैवविविधतेला चालना देण्यास मदत करतात.

प्रयागराज नगर निगमचे आयुक्त चंद्र मोहन गर्ग यांनी सांगितले की, शहरात अनेक ठिकाणी मियावाकी तंत्रज्ञानाने घनदाट वने विकसित केली जात आहेत. आम्ही बसवारमध्ये कचरा काढून तेथेही या तंत्रज्ञानाने २७ हजार झाडे लावली आहेत. सर्वाधिक नैनी औद्योगिक क्षेत्रात १.२ लाख झाडे लावण्यात आली आहेत. हा प्रकल्प केवळ औद्योगिक कचऱ्याची विल्हेवाट लावण्यास मदत करत नाही, तर धूळ, घाण आणि दुर्गंधीपासूनही सुटका मिळवून देत आहे. याशिवाय, शहरातील वायू प्रदूषण कमी करण्यासही मदत करत आहे. मियावाकी वनांचे अनेक फायदे आहेत. यामुळे वायू आणि जल प्रदूषण कमी होण्यासोबतच मातीची धूप रोखण्यास आणि जैवविविधतेला चालना मिळत आहे.