Exclusive : ISRO प्रमुखांनी अंतराळातील यशाचा मंत्र सांगितला, एशियानेटच्या ऑफिसमध्ये चांद्रयान-आदित्य-एल1 मोहिमेवर केली चर्चा

ISRO Chairman S Somanath speaks exclusively to Asianet News Network : इस्रोचे प्रमुख एस. सोमनाथ (S Somanath) यांनी बेंगळुरूमधील एशियानेट सुवर्णा न्यूजच्या कार्यालयाला भेट दिली. त्यावेळी त्यांनी कार्यालयात उपस्थित व्यक्तींशी विविध विषयांवर चर्चा केली. एशियानेट न्यूजचे कार्यकारी अध्यक्ष राजेश कालरा, कन्नडप्रभा वृत्तपत्राचे संपादक रवी हेगडे आणि इतर सर्व टीम लीड या यावेळी उपस्थित होते.

इस्रो प्रमुख म्हणाले की, गगनयान, चांद्रयान-३ आणि आदित्य एल वन या तीन प्रोजेक्ट्सच्या यशानंतर आज विज्ञान आणि तांत्रिक शिक्षणाकडे लोकांचा कल वाढला आहे. यासोबतच या विषयाबाबत लोकांमध्ये जागरुकताही वाढली आहे. लोकांना आज अंतराळात मिळालेल्या यशाबद्दल आणि इतर प्रोजेक्ट्सबद्दल जाणून घ्यायचे आहे. अवकाश क्षेत्रात काम करण्यासाठी खासगी कंपन्यांना प्रोत्साहन दिले जात आहे. आज भारतात अशा किमान 5 कंपन्या सुरू झाल्या आहेत ज्या उपग्रह बनवण्यासाठी तयार आहेत. टाटाने बंगळुरूमध्ये सॅटेलाइट मॅन्युफॅक्चरिंग हब उभारण्यासाठीही मोठी गुंतवणूक केली आहे.

'भारत जगातील तिसरी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था बनणार आहे'

इस्रो प्रमुख म्हणाले की, कोणत्याही संस्था किंवा संस्थेसाठी सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे असे वातावरण तयार करणे जिथे लोक खुलेपणाने चर्चा करू शकतील आणि त्यांचे विचार मांडू शकतील. प्रत्येकाला प्रश्न विचारण्याचे आणि वेगवेगळ्या दृष्टिकोनांवर आपले मत व्यक्त करण्याचे पूर्ण स्वातंत्र्य असले पाहिजे. त्याचबरोबर सर्व प्रकारचे प्रयत्न करूनही काही वेळा अपयश निराश होऊ नये. आपल्या आगामी उद्दिष्टांवर चर्चा करताना ते म्हणाले की आपले सॉफ्टवेअर आणि अल्गोरिदम सुधारणे हे इस्रोच्या प्रमुख उद्दिष्टांपैकी एक आहे. यासोबतच भारत जगातील तिसरी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था बनणार आहे, असेही ते म्हणाले.

व्यक्तिमत्त्वांशी बोलताना सोमनाथ म्हणाले, "आम्ही अत्यंत संशयवादी आहोत. जर एक मिशन अयशस्वी झाले आणि त्यावर कोणतीही कारवाई केली नाही, तर अपयशाचा पॅटर्न तयार होऊ शकतो. विविध संभाव्य आव्हानांचा विचार करून आपल्या कामाबद्दल सक्रिय दृष्टिकोन विकसित करणे आवश्यक आहे. अंतराळ मोहिमांमध्ये, आम्हाला अशा अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागते, जिथे आम्हाला अशी कारवाई करावी लागते.

अल्गोरिदमनुसार, आम्हाला अनेक गोष्टींचे पुनर्मूल्यांकन करणे आवश्यक असते. समस्येचे निराकरण करण्यासाठी अनेक पध्दती असतात. समस्येचे निराकरण करण्यासाठी वादविवाद आणि युक्तिवाद करून आणि शेवटी एकमत होणे महत्वाचे आहे. प्रत्येक गोष्टीवर वादविवाद होणे आवश्यक आहे. अशी संघटनात्मक संस्कृती प्रस्थापित करणे अत्यावश्यक आहे जी लोकांना प्रश्न विचारण्यास प्रोत्साहित करते आणि आपल्याला विविध दृष्टिकोनातून विचार करण्यास भाग पाडते.. मात्र, एकदा निर्णय झाला की त्याची काटेकोरपणे अंमलबजावणी व्हायला हवी. ISRO वादविवाद संस्कृतीला प्रोत्साहन देते आणि संस्थेमध्ये चालू असलेल्या चर्चांना प्रोत्साहन देते.”

अपयशाच्या आल्यास त्यावर मात करण्यासाठी एक व्यापक व्यवस्थापन दृष्टीकोन लागू करणे आवश्यक आहे. अशा वातावरणाची निर्मिती करणे गरजेचे आहे जिथे वेळेला महत्व दिले जाते जेणे करून सगळ्यांकडून उत्कृष्ट कामगिरी होऊ शकते. सर्वोत्कृष्ट संभाव्य परिणाम मिळविण्यासाठी चर्चेला चालना देणे हा एक उत्तम उपाय आहे." इस्रो प्रमुखांनी एशियानेटला दिलखुलास मुलाखत दिली. त्या मुलाखतीची क्षणचित्रे पुढे वाचा.

प्रश्न: इस्रोमध्ये महिलांना त्यांच्या तणावावर मात करण्यास मदत केली जाते का?

उत्तर: महिलांचे जीवन तुलनेने थोडे कठीण असते. लग्नानंतर बाळंतपण त्यांच्यासाठी कठीण होऊन बसते. खरे सांगायचे तर या काळात स्त्रिया तणावग्रस्त असतात आणि त्या ऑफिसमध्ये फार कमी येतात. इतर कंपन्यांमध्ये, पदोन्नती अनेकदा किती वर्षे काम केले यावर आधारित असते. परंतु इस्रोमध्ये मात्र पदोन्नती ही गुणवत्ता आणि कामगिरीवर दिली जाते. गर्भधारणेदरम्यान महिलांना अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागते. त्यामुळे प्रमोशनला उशीर होतो आणि त्यामुळे कामाचा ताण अधिक वाढतो. जर एखादी महिला तिच्या कामात एक्स्पर्ट असेल तर त्यांच्या कामगिरीचे मूल्यमापन केले जातेच. पण त्याशिवाय महिला असल्याने इस्रोमध्ये त्यांना प्राधान्याने वागणूक दिली जाते. त्यांच्यात जर नेतृत्वगुण असतील तर त्यांना संधी दिली जाते. त्यांना समान संधी दिली जाते. मी अनेकदा अनुभवले आहे की, पुरुषांपेक्षा स्त्रिया उत्तम नेतृत्व करतात.

प्रश्न: एका माध्यम संवादादरम्यान, तुम्ही अवकाशातील खाजगी कंपन्यांच्या गुंतवणुकीचा उल्लेख केला होता. इस्रोसाठी ते कसे काम करणार आहे?

उत्तर: इस्रो ही एक संशोधन संस्था आहे. आम्ही खाजगी कंपन्यांना अवकाश क्षेत्रात काम करण्यासाठी प्रोत्साहन देत आहोत. ते आम्हाला फक्त मशिनरी आणि इतर वस्तू पुरवतात. केंद्र सरकारही खासगी कंपन्यांना अवकाश क्षेत्रात काम करू देत नाही. मात्र, याबाबत काही नियम आहेत.त्यांना प्रशासकीय मंडळाकडून परवाना दिला जातो. आता ते कितपत फायदेशीर ठरेल हे येत्या काळात कळेल कारण ते नुकतेच सुरू झाले असेल.अनेक कंपन्या विविध डोमेनमध्ये चांगले काम करत आहेत. आपल्या देशातील लोकांना भारतात अंतराळ क्षेत्रात होत असलेल्या मोठ्या बदलांची जाणीव होत आहे आणि त्यामुळे त्यांना सकारात्मक वाटत आहे. मुलांनाही अवकाश विज्ञानात अधिक रस निर्माण होत आहे. तंत्रज्ञान झपाट्याने विकसित होत आहे, विशेषत: अवकाश क्षेत्रात अत्याधुनिक तंत्रज्ञान विकसित होत असल्याने हवामानासारख्या गोष्टींची माहिती अधिक अचूक मिळते आहे. इमेज प्रोसेसिंग आणि कम्युनिकेशन कंपन्या चांगले काम करत आहेत. उपग्रह केवळ भारतासाठीच तयार केले जात नाहीत; ते इतर देशांमध्ये देखील निर्यात केले जात आहेत. भारतात किमान 5 कंपन्या सुरू झाल्या आहेत ज्या उपग्रह तयार करण्यास तयार आहेत. बेंगळुरूमध्ये या क्षेत्रात तीन कंपन्या कार्यरत आहेत. कंपन्यांना सर्व प्रकारच्या तंत्रज्ञानासाठी मदत करणे व त्यांच्या उत्पादनांची चाचणी घेण्यात मदत करण्यास इस्रो प्रतिबद्ध आहे.

प्रश्न: NavIC ची स्थिती काय आहे? ते कधी सुरू होणार आहे?

उत्तर: NavIC अनेक वर्षांपासून आहे. कारगिल युद्धानंतर ते वापरासाठी नाकारण्यात आले. सिव्हिलियन बाजूस फारसे महत्व दिले गेले नाही. परंतु आता ते संरक्षण क्षेत्रात त्यांच्या उपकरणांसाठी वापरले जाईल यासाठी आम्ही पावले उचलतो आहोत. पुढे त्याचा सिव्हिलियन कारणासाठी देखील वापर होईल. पूर्वी त्यात L1 बँड नावाची फ्रिक्वेन्सी नव्हती, फक्त S आणि L5 बँड होते. मात्र अलीकडेच L1 बँड सुरू केला गेला आहे. पहिला उपग्रह आधीच प्रक्षेपित झाला आहे. आणखी चार सुरू होतील. ते लवकरच मोबाईलवरही दिसणार आहे. Apple ने ते आधीच लॉन्च केले आहे. त्यांच्याकडे L5 रूपांतरित करण्यासाठी आणि L1 म्हणून वापरण्यासाठी काही सॉफ्टवेअर अल्गोरिदम आहेत. एकदा पाचही बँड्स टाकले, तुम्ही ते मोबाईल फोनवर वापरू शकाल.

प्रश्न: भारतात जेव्हा लोक टेलिव्हिजनच्या माध्यमातून आनंद साजरा करतात तेव्हाच ते यश मानले जाते. अपयश पाहून लोक अनेकदा निराश होतात. याचा तुमच्यावर कसा परिणाम होतो?

उत्तर: मी अपयश पाहिले आहे. ASLV मिशन अयशस्वी झाले होते. लोक दगडफेक करायचे. एएसएलव्ही नेहमीच फसते, अशी टीका केली जात होती. नंतर पीएसएलव्हीला देखील यश मिळाले. आम्हाला दिलेल्या पायाभूत सुविधांचा वापर करताना आम्हाला अनेक समस्यांचा सामना करावा लागला. अखेरीस, आम्ही आमची रणनीती बदलली आणि आमच्या संसाधनांचा वापर केला. आता जनता खुश आहे; आम्ही आनंदी आहोत आणि अर्थातच सरकारही आमच्यावर खूश आहे. जेव्हा लोक तांत्रिक विकास पाहतील तेव्हा त्यांना आमच्या संस्थेच्या परिश्रमांची जाणीव होईल. चांद्रयानच्या यशानंतर भारताचे अवकाश संशोधनात नाव होत असल्याचे सर्वत्र निरीक्षण आहे. ही आमच्या कामाची सर्वोत्तम पोचपावती की यातून अनेक तरुणांना प्रेरणा मिळते आहे. पीएम मोदी मला म्हणाले, चांद्रयानच्या यशामुळे तुम्ही किती लोकांना प्रेरणा दिली याची तुम्हाला कल्पना नाही."

एस. सोमनाथ यांनी नमूद केले की, “जेव्हा पंतप्रधान नरेंद्र मोदी इस्रोच्या शास्त्रज्ञांना भेटले तेव्हा त्यांनी इस्रोचा आपल्या देशावर पडणारा प्रभाव ओळखला. पूर्वी हवामानाच्या सूचना आणि मच्छिमारांना मदत करणे यासारख्या व्यावहारिक गोष्टींसाठी ISRO उपग्रह तयार करण्यावर भर देत असे. आता, इस्रो चंद्राचा शोध घेण्याचा, सूर्याचा अभ्यास करण्याचा आणि स्पेस स्टेशन बांधण्याचा विचार करत आहे. भारत ही आशियातील तिसरी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था असल्यामुळे, आता आपल्याला अवकाशाचा शोध घेण्याची गरज आहे.

आपण पूर्वी कृषी आणि हवामान सेवांसाठी उपग्रहांचा वापर करत असू. विज्ञान आणि संशोधन या क्षेत्रांमध्ये आपण पूर्वी कार्यरत नव्हतो. परंतु आता ही परिस्थिती हळूहळू बदलते आहे. आज चंद्रावर जाणे ही मोठी गोष्ट आहे. चक्रीवादळाचे इशारे आज अचूक मिळत आहेत. हवामानाचा अंदाज ३० वर्षांपूर्वीच्या तुलनेत चांगलाआहे. आता कमी बजेटमध्ये आपण चंद्र मोहिमेवर निघालो आहोत ही सकारात्मक बाब आहे. आम्ही शेती, ॲप्लिकेशन्स आणि मोबाइल सेवांसाठी उपग्रह तयार करूच आणि त्यासोबतच आम्ही अंतराळ संशोधन देखील सुरू ठेवू.”

प्रश्न: 2047 च्या स्पेस इंडस्ट्रीसाठी तुमची उद्दिष्टे काय आहेत?

उत्तर: “स्पेस इंडस्ट्रीला ऐतिहासिक महत्त्व आहे. अमेरिकेने युद्धासाठी क्षेपणास्त्रे बनवली. दुसऱ्या महायुद्धापर्यंत फक्त क्षेपणास्त्रे होती. त्यानंतर रॉकेट तयार करण्यात आले. भारतात मात्र उलट घडले. आम्ही ॲप्लिकेशन करण्यासाठी परदेशातून उपग्रह आणू लागलो. नंतर आम्ही उपग्रह तयार केले आणि ते रशियामधून प्रक्षेपित केले. भारत आणि परदेशातील तंत्रज्ञानाची प्रगती परस्परविरोशी दिशेने आहे. भूतकाळात, अंतराळ विकासात भारत अमेरिका आणि युरोपच्या मागे होता, परंतु आता आपल्याकडे बरोबरीने पाहिले जात आहे. आपण स्वतःच रॉकेट बनवू शकतो, संशोधन करू शकतो आणि कृत्रिम तंत्रज्ञान वापरू शकतो. चंद्रावरील मोहिमांमध्ये, आम्ही विविध ठिकाणे ओळखण्यासाठी AI देखील वापरले. हे दर्शविते की आम्ही प्रगत तंत्रज्ञान वापरण्यात चांगले आहोत.

आजही या सर्व तंत्रज्ञानाची उभारणी करण्याचा इंडस्ट्री नाही. असे उद्योग निर्माण करणे हे पहिले ध्येय आहे. जागेसाठी एंड-टू-एंड उपकरणे तयार करणे. आमची मॅन्युफॅक्चरिंग स्पेस अपग्रेड करणे आवश्यक आहे. एरोस्पेस मॅन्युफॅक्चरिंगमध्ये क्रांती झाली पाहिजे. हे आमचे ध्येय आहे.”

प्रश्न: अंतराळात AI चा उपयोग काय आहे?

उत्तर : अवकाशात इमेज ॲनालिसिस साठी AI वापरले जाते. चांद्रयानचे लँडिंग AI इमेज ॲनालिसिसच्या मदतीने झाले. चांद्रयान लँडिंग दरम्यान, आम्ही 2D प्रतिमांद्वारे यान योग्य ठिकाणी उतरवू शकत नव्हतो. त्यामुळे फुटेज विकसित करण्यासाठी AI ची मोठी मदत झाली. लँडिंग दरम्यान, AI ने यानावरील विविध कॅमेऱ्यांद्वारे टिपलेल्या प्रतिमांचे विविध अँगल विकसित करण्यात आणि त्यांना 3D फुटेजमध्ये प्रस्तुत करण्यात मदत केली. यानाच्या आजूबाजूच्या शॅडो आणि इतर सामग्रीवर प्रक्रिया करण्यात आम्हाला AI ची मदत झाली.

प्रश्न: आपण आयटीमध्ये खूप चांगले आहोत. परंतु आपल्याकडे जे पर्याय आहेत ते स्वस्त पर्याय आहेत असेच मार्केटिंग करून आपण मार्केटमध्ये उतरलो. आपण आपल्या पर्यायांचे दर्जेदार पर्याय असे मार्केटिंग केले नाही. त्यामुळे बऱ्याच वेळा काही देश आपल्याला सॉफ्टवेअर कुली म्हणतात. पण आता कमी खर्चात आपण उच्च दर्जाचे साहित्य तयार करत आहोत.

उ: आपण वापरत असलेले सर्व हाय-एंड सॉफ्टवेअर परदेशातून येतात. बाहेर काम करणारे भारतीय आपल्याला तंत्रज्ञान देतात. उद्देश हा आहे की आपण आपले सॉफ्टवेअर तयार केले पाहिजेत. उदाहरणार्थ, इस्रोमध्ये - आम्ही संगणक शिफ्ट लोड ॲनालिसिस वापरतो. जेव्हा मी इस्रोचा संचालक झालो तेव्हा माझे उद्दिष्ट होते की आपण खरेदी केलेले सॉफ्टवेअर वापरू नये. त्याचप्रमाणे, आपल्याकडे आपले ॲनालिसिस सॉफ्टवेअर आहे. तांत्रिक सॉफ्टवेअर तयार करणे खूप महत्वाचे आहे. पूर्वी लोक ते तयार करत आले आहेत आणि ते चालू ठेवायला हवे.

आणखी वाचा -

Jharkhand Floor Test : झारखंडमध्ये चंपई सोरेन सरकारचे विधानसभेत बहुमत सिद्ध, 47 आमदारांचा मिळाला पाठिंबा