या दुर्घटनेत इतक्या मोठ्या प्रमाणात उष्णता आणि स्फोट झाला की, ब्लॅक बॉक्सला मोठे नुकसान झाले. परिणामी तो ब्लॅक बॉक्स आता अमेरिका – वॉशिंग्टन येथे नॅशनल ट्रान्सपोर्ट सेफ्टी बोर्ड (NTSB) च्या प्रयोगशाळेत पाठविला जाणार आहे.
नवी दिल्ली : १२ जून रोजी एअर इंडियाच्या अहमदाबाद-लंडन प्रवासादरम्यान घडलेल्या भीषण विमान अपघाताचा तपास आता निर्णायक टप्प्यात पोहोचला आहे. या अपघाताचे नेमके कारण शोधून काढण्यासाठी सर्वांच्या नजरा लागल्या आहेत त्या विमानातील ब्लॅक बॉक्सकडे. मात्र या दुर्घटनेत इतक्या मोठ्या प्रमाणात उष्णता आणि स्फोट झाला की, ब्लॅक बॉक्सला मोठे नुकसान झाले. त्यामुळे या माहितीचे विश्लेषण भारतात करणे सध्या शक्य नाही, आणि परिणामी तो ब्लॅक बॉक्स आता अमेरिका – वॉशिंग्टन येथे नॅशनल ट्रान्सपोर्ट सेफ्टी बोर्ड (NTSB) च्या प्रयोगशाळेत पाठविला जाणार आहे.
ब्लॅक बॉक्स म्हणजे काय?
'ब्लॅक बॉक्स' या संज्ञेने अनेकांचे लक्ष वेधले आहे. प्रत्यक्षात हे उपकरण नारिंगी रंगाचे असते आणि त्यामध्ये दोन महत्त्वाचे घटक असतात:
Related Articles
- फ्लाइट डेटा रेकॉर्डर (FDR) – विमानाच्या वेग, उंची, इंजिन कार्यक्षमता, नेव्हिगेशन आणि ऑटोमेशनसंबंधी माहिती नोंदवतो.
- कॉकपिट व्हॉईस रेकॉर्डर (CVR) – वैमानिक आणि सह-वैमानिक यांच्यातील संभाषण, अलार्म्स, आणि इतर ध्वनी यांची नोंद ठेवतो.
विमानाच्या मागील भागात हे उपकरण बसवलेले असते, कारण अपघात घडल्यावर तिथे झटका तुलनेने कमी बसतो.
भारत का नाही करु शकत विश्लेषण?
इकॉनॉमिक टाइम्सच्या अहवालानुसार, या अपघातात १००० अंश सेल्सियसपेक्षाही जास्त तापमान निर्माण झाले होते, ज्यामुळे ब्लॅक बॉक्सचे आंतरिक भाग वितळले. भारतात २०२३ साली दिल्लीमध्ये एएआयबी (Air Accident Investigation Bureau) कडून एक प्रयोगशाळा स्थापन करण्यात आली असली, तरी अशा अत्यंत नुकसानग्रस्त उपकरणांवर माहिती पुनर्प्राप्त करण्याचे तंत्रज्ञान अद्याप नाही. त्यामुळे आता NTSBच्या प्रयोगशाळेची मदत घेण्यात येत आहे.
NTSB चा तज्ञ पथक, भारतीय अधिकाऱ्यांच्या देखरेखीखाली ब्लॅक बॉक्सची तपासणी करेल आणि त्यातून मिळालेली संपूर्ण माहिती भारतीय अपघात तपास संस्थेकडे सुपूर्त करेल. आंतरराष्ट्रीय नागरी विमानप्रवेश नियमांनुसार, ज्या देशात अपघात घडतो, त्या देशालाच तपासाचे नेतृत्व करण्याचा अधिकार असतो.
‘MAYDAY’ कॉल आणि संभाव्य संकेत
या प्रकरणात अत्यंत महत्त्वाची बाब म्हणजे, AI-171 विमानातील वैमानिकांनी अपघाताच्या काही सेकंद आधी ६२५ फूट उंचीवरून 'MAYDAY' कॉल दिला होता. हा कॉल म्हणजे गंभीर संकटाची सूचना, आणि त्यामुळे ब्लॅक बॉक्समधून मिळणारी माहिती फक्त तांत्रिकच नव्हे, तर निर्णय प्रक्रियेची पार्श्वभूमीही स्पष्ट करू शकते.
पुढचा टप्पा : तांत्रिक तपशील आणि जबाबदारी
तांत्रिक विश्लेषण पूर्ण झाल्यावरच हे स्पष्ट होईल की हा अपघात तांत्रिक बिघाडामुळे, मानवी चूकमुळे की इतर परिस्थितिजन्य कारणांमुळे झाला होता. यावरून यंत्रणा, वैमानिक, किंवा देखभाल यापैकी कुणाची जबाबदारी होती हे ठरवता येईल.
सध्या संपूर्ण देशाचे लक्ष या तपासाकडे लागले आहे. विमान अपघातामागील सत्य उघडकीस आणण्यासाठी ब्लॅक बॉक्समधील डेटा हे एकमेव आधारबिंदू आहे. अमेरिकेतून मिळणाऱ्या विश्लेषणातून केवळ अपघाताचे कारणच नाही, तर भविष्यातील विमान सुरक्षा धोरणांचाही पाया ठरू शकतो.एअर इंडियाचा हा अपघात, आणि त्यातील ब्लॅक बॉक्सचं विश्लेषण – हे केवळ तांत्रिक नव्हे, तर मानवी जीवन रक्षणासाठी महत्त्वपूर्ण पाठभेट ठरेल, याबाबत तज्ज्ञांमध्ये एकमत आहे.
अहमदाबाद-लंडन एअर इंडिया अपघात म्हणजे ‘अॅक्ट ऑफ गॉड’, एकमेव बचावलेले प्रवासी म्हणतात, “माझे वाचणे अजूनही स्वप्नासारखे वाटते”
१२ जून रोजी घडलेला एअर इंडिया बोईंग ७८७ विमानाचा अपघात देशभराला हादरवणारा ठरला. अहमदाबादहून लंडनच्या गॅटविक विमानतळाकडे निघालेले हे विमान उड्डाण घेतल्यानंतर काही मिनिटांतच कोसळले आणि भीषण दुर्घटनेत तब्बल २४१ जणांचा मृत्यू झाला. यात २३० प्रवासी, १० क्रू मेंबर्स आणि २ पायलट्स यांचा समावेश होता. केवळ एकच प्रवासी जीवंत वाचला, आणि आता त्या घटनेबाबत केंद्रीय मंत्री पीयूष गोयल यांचे वक्तव्य मोठ्या चर्चेचा विषय ठरत आहे.
केंद्रीय मंत्री पीयूष गोयल यांची प्रतिक्रिया : ‘अॅक्ट ऑफ गॉड’
लंडनच्या क्वीन एलिझाबेथ सेंटरमध्ये भरलेल्या ‘इंडिया ग्लोबल फोरम’मध्ये बोलताना केंद्रीय मंत्री पीयूष गोयल यांनी या अपघातावर भाष्य करताना म्हटले की, “ही अतिशय दुर्दैवी घटना आहे. ज्यांनी या दुर्घटनेत प्राण गमावले, त्यांच्या कुटुंबीयांसाठी माझ्या प्रार्थना आहेत. ही एक ‘अॅक्ट ऑफ गॉड’ आहे, एक अपघात वाटतो. अद्याप चौकशी सुरू आहे. पण भविष्यात अशा घटना टाळण्यासाठी प्रवास सुरक्षित बनवणारे अधिक कठोर प्रोटोकॉल जगभर राबवले जावेत, हा या अपघाताचा मुख्य संदेश आहे.”
एकमेव बचावलेले प्रवासी विश्वास कुमार रमेश : “दरवाजा उघडून पळत सुटलो”
या अपघातातून जिवंत वाचलेले एकमेव प्रवासी म्हणजे ४५ वर्षीय विश्वास कुमार रमेश. ते विमानात इकॉनॉमी क्लासमधील सीट ११ए वर बसले होते, जी आपत्कालीन एक्झिटजवळ असते. या भागात विमानाचा जोरदार धक्का बसला नाही आणि इमारतीला धडकताना त्यांच्या सीटच्या भागाने जमिनीला थोडा अवकाश दिला. यामुळेच त्यांना त्या फटीतून सुटण्याची संधी मिळाली.
डीडी न्यूजला दिलेल्या मुलाखतीत रमेश म्हणाले, “मी जिथे बसलो होतो ती बाजू इमारतीच्या संपर्कात आली नाही. मी दरवाजा उघडला आणि लगेच पळत सुटलो. आजही मला विश्वास बसत नाही की मी वाचलो आहे. माझ्या डोळ्यांसमोर सर्व काही संपले होते, पण शेवटच्या क्षणी तो दरवाजा माझ्यासाठी जीवनदायी ठरला.”
विमानात होते कोण?
एअर इंडियाच्या माहितीनुसार, या विमानात एकूण २४२ प्रवासी आणि क्रू सदस्य होते. त्यामध्ये:
- १६९ भारतीय नागरिक
- ५३ ब्रिटिश नागरिक
- १ कॅनेडियन नागरिक
- ७ पोर्तुगीज नागरिक
असे प्रवासी होते. अपघातानंतर विमानाने लंडनच्या उपनगरातील एका निवासी इमारतीवर धडक दिली, ज्यामुळे त्या इमारतीतील काही लोकांचाही मृत्यू झाला.
विमानाच्या संरचनेतील भूमिका आणि तपासाची गरज
विशेष म्हणजे, रमेश ज्या सीट ११ए वर होते, ती आपत्कालीन एक्झिटजवळची पहिली रांग होती. या स्थानामुळेच त्यांना बाहेर पडता आले, अन्यथा संपूर्ण विमान आगोदरच व्यापली होती. आता या घटनेची सखोल चौकशी सुरू आहे, आणि ब्लॅक बॉक्स अमेरिकेत तपासासाठी पाठवण्यात आला आहे.
