राज्यात 6 मोठे पक्ष, शिवसेना-भाजपमध्ये तेढ; 2019 नंतरचे बदल आणि बंडखोरी

महाराष्ट्राच्या मागील विधानसभा निवडणुकीत म्हणजेच २०१९ मध्ये भाजप आणि शिवसेना एकत्र निवडणूक लढले होते. सरकार स्थापन होण्यापूर्वीच उद्धव यांनी बाजू बदलली. यानंतर गेल्या ५ वर्षांत एवढा गदारोळ झाला की सगळी समीकरणेच बदलून गेली. 20 नोव्हेंबर 2024 रोजी महाराष्ट्रात एकाच टप्प्यात निवडणुका होणार आहेत. 23 नोव्हेंबरला निकाल लागणार आहे. राज्यात प्रथमच 6 मोठ्या पक्षांमध्ये लढत होत आहे.

महाराष्ट्राच्या मागील विधानसभा निवडणुकीत म्हणजेच २०१९ मध्ये भाजप आणि शिवसेना एकत्र निवडणूक लढले होते. सरकार स्थापन होण्यापूर्वीच उद्धव यांनी बाजू बदलली. यानंतर गेल्या ५ वर्षांत एवढा गदारोळ झाला की सगळी समीकरणेच बदलून गेली.

2019: निकालानंतर बाजू बदलून उद्धव ठाकरे झाले मुख्यमंत्री

शिवसेना आणि भाजप 1984 मध्ये जवळ आले. 2014 मध्ये या युतीत काही काळ फूट पडली होती. मात्र, 2019 च्या विधानसभा निवडणुका दोन्ही पक्षांनी एकत्र लढल्या आणि जिंकल्या. यानंतर दोन्ही पक्षांमध्ये मतभेद झाले. उद्धव म्हणाले, "तो आमच्याशी खोटे बोलत होते. त्याच्या बोलण्यात आणि वागण्यात फरक आहे. उद्धव हे मुख्यमंत्रीपदाचा संदर्भ देत असल्याचे जाणकारांचे म्हणणे आहे. यानंतर उद्धव यांनी राष्ट्रवादी काँग्रेस आणि काँग्रेसच्या विरुद्ध विचारसरणीचे सरकार स्थापन केले.

यामागे आणखी दोन कारणे असल्याचे तज्ज्ञांचे मत आहे. पहिली गोष्ट म्हणजे उद्धव यांना महाराष्ट्रात भाजपच्या मागे राहायचे नव्हते. दुसरे म्हणजे, त्यांना त्यांचा मुलगा आदित्य ठाकरे यांची राजकीय कारकीर्द सुरक्षित करायची होती. 28 नोव्हेंबर 2019 रोजी उद्धव ठाकरे मुख्यमंत्रीपदाची शपथ घेऊन मुख्यमंत्री झाले. घटनात्मक पद भूषवणारे ते ठाकरे कुटुंबातील पहिले व्यक्ती ठरले. अनेक चढउतारांमधून उद्धव सरकारने अडीच वर्षे पूर्ण केली.

2022: एकनाथ शिंदे यांचे बंड आणि शिवसेनेचे दोन तुकडे

काँग्रेससोबत सरकार स्थापनेला विरोध करणाऱ्या शिवसेनेच्या नेत्यांमध्ये शिंदे यांचा समावेश होता. 2019 मध्ये उद्धव यांनी शिंदे यांना विधिमंडळ पक्षाचे नेते केले. त्यावेळी शिंदे हे महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री होतील असे मानले जात होते, पण राष्ट्रवादी आणि काँग्रेसला उद्धव यांना मुख्यमंत्री करायचे होते. अशा प्रकारे शिंदे महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री राहिले.

मे 2022 मध्ये, महाराष्ट्र सरकारचे नगरविकास मंत्री आणि शिवसेना नेते एकनाथ शिंदे यांनी 39 आमदारांसह बंड केले. एकनाथ शिंदे यांनी मणिपूरच्या नबाम रेबिया प्रकरणाचा फायदा घेतला, ज्यात सर्वोच्च न्यायालयाने बंडखोर आमदारांचे सरकार स्थापन केले होते. शिंदे यांनी महाराष्ट्र विधानसभेच्या उपसभापतींविरोधात अविश्वास प्रस्तावाची नोटीसही दिली. त्यामुळे उपसभापती शिंदे गटाच्या 16 आमदारांच्या अपात्रतेबाबत निर्णय घेऊ शकत नाहीत.

दरम्यान, राज्यपालांनी उद्धव ठाकरेंना बहुमत सिद्ध करण्यास सांगितले. राजकीय नाट्याच्या पार्श्वभूमीवर उद्धव ठाकरे मुख्यमंत्र्यांचे निवासस्थान सोडले. माझ्याच लोकांना मला मुख्यमंत्री झालेला पाहायचा नसेल तर मी खुर्ची सोडेन, असा भावनिक संदेश त्यांनी दिला. एकनाथ शिंदे यांनी गुवाहाटी पंचतारांकित हॉटेलमध्ये शिवसेनेचे ४२ आणि ७ अपक्ष आमदारांसोबतचे फोटो प्रसिद्ध करून शक्तीप्रदर्शन केले.

बंडखोर छावणीने शिंदे यांना शिवसेना विधिमंडळ पक्षनेते म्हणून घोषित केले. 29 जून 2022 रोजी उद्धव ठाकरे यांनी मुख्यमंत्रिपदाचा राजीनामा दिला. २४ तासांत शिंदे यांनी मुख्यमंत्रिपदाची तर भाजप नेते देवेंद्र फडणवीस यांनी उपमुख्यमंत्रीपदाची शपथ घेतली.

2023: अजित पवारांची बंडखोरी, राष्ट्रवादी फुटली

10 जून 2023 रोजी राष्ट्रवादी काँग्रेस पार्टीच्या 25 व्या स्थापना दिनी, शरद पवार यांनी पक्षाच्या दोन कार्यकारी अध्यक्षांच्या नावांची घोषणा केली, प्रफुल्ल पटेल आणि सुप्रिया सुळे. शरद पवार यांना अजित पवार यांच्याबाबत विचारले असता ते म्हणाले की, ते विरोधी पक्षनेतेपद सांभाळत आहेत. अजितला आता काही होणार नाही याची खात्री झाली. यानंतर त्यांनी भाजप नेत्यांच्या भेटीगाठी वाढवल्या. 2 जुलै 2023 रोजी अजित पवार 41 आमदारांसह महायुतीत सामील झाले आणि शिंदे सरकारमध्ये उपमुख्यमंत्री झाले.

शिवसेना आणि राष्ट्रवादीचे दोन वेगवेगळे गट झाल्यानंतर पक्षाचे नाव आणि निवडणूक चिन्हावरून वाद सुरू झाला. निवडणूक आयोगाने हा निर्णय घेतला आहे. शिवसेनेला (शिंदे) ‘धनुष्य-बाण’ आणि शिवसेनेला (उद्धव) ‘मशाल’ निवडणूक चिन्ह मिळाले. तर राष्ट्रवादी काँग्रेस (अजित) यांना ‘घड्याळ’ आणि राष्ट्रवादी काँग्रेसला (शरद) ‘तुतारी फुंकणारा माणूस’ चिन्ह मिळाले आहे.

2019 मध्ये विधानसभा निवडणुका झाल्या तेव्हा महाराष्ट्रात प्रामुख्याने 4 पक्ष निवडणूक रिंगणात होते: भाजप, काँग्रेस, राष्ट्रवादी आणि शिवसेना. याशिवाय डझनाहून अधिक छोटे पक्षही रिंगणात होते. गेल्या पाच वर्षांत राष्ट्रवादी आणि शिवसेनेचे प्रत्येकी दोन गट झाले. म्हणजेच 2024 च्या निवडणुकीत भाजप, शिवसेना (शिंदे), राष्ट्रवादी (अजित), काँग्रेस, शिवसेना (उद्धव), राष्ट्रवादी (शरद) या 6 मोठ्या पक्षांमध्ये लढत होणार आहे.

गेल्या ५ वर्षांत महाराष्ट्रातील मतदारांची संख्याही वाढली आहे. 2019 मध्ये 8.68 कोटी मतदार होते. 2024 मध्ये मतदारांची संख्या 9.53 कोटींवर पोहोचली आहे. म्हणजेच 5 वर्षात 85 लाख नवीन मतदार जोडले गेले आहेत. सध्या मतदारांमध्ये ४.९ कोटी पुरुष आणि ४.६ कोटी महिला आहेत.

आणखी वाचा :

'माझा जवळचा मित्र गेला', अतुल परचुरे यांच्या निधनावर राज ठाकरेंची भावूक पोस्ट