RBI गव्हर्नर ते 10 वर्ष पंतप्रधान, वाचा मनमोहन सिंह यांचा राजकीय प्रवास

Dr. Manohan Singh Political Journey : भारताचे माजी पंतप्रधान डॉ. मनमोहन सिंह यांनी वयाच्या 92 व्या वर्ष अखेरचा श्वास घेतला. उत्तम विचारक आणि विद्वानच्या रुपात मनमोहन सिंह प्रसिद्ध होते. आपल्यामधील नम्रता, साधेपणा आणि कामाकाजत वचनबद्धता असल्याच्या गुणांमुळेही ओखळले जायचे. सिंह यांचा जन्म 26 सप्टेंबर 1932 रोजी अविभाजित भारतातील पंजाब प्रांतातील एका गावात झाला होता.

माजी पंतप्रधानांचे शिक्षण

डॉ. मनमोहन सिंह यांनी वर्ष 1948 मध्ये पंजाब युनिव्हर्सिटीमधून मॅट्रिकचे शिक्षण पूर्ण केले. यानंतर पुढील शिक्षणासाठी कॅब्रिंज युनिव्हर्सिटीत गेले. वर्ष 1957 मध्ये अर्थशास्राचा अभ्यास पूर्ण करत डिग्री मिळवली. वर्ष 1962 मध्ये ऑक्सफोर्ड युनिव्हर्सिटीच्या नूफिल्ड कॉलेजमधून अर्थशास्रीमध्ये डी. फिल पूर्ण केले. मनमोहन सिंह यांनी लिहिलेले 'भारतातील निर्यात आणि आत्मनिर्भर भारत आणि विकासाच्या संभावना' पुस्तकातून देशाच्या निर्यात आधारित व्यापारावर टिका केली होती.

दक्षिण आयोगाचे महासचिव होते

यानंतर मनमोहन सिंह यांनी पंजाबच्या युनिव्हर्सिटी आणि दिल्ली स्कूल ऑफ इकोनॉमिक्सच्या शिक्षकाच्या रुपात काम केले. याच दरम्यान, कही वर्षांसाठी त्यांनी युएनसीटीएडी सचिवालयासाठीही काम केले होते. याच आधारावर मनमोहन सिंह यांनी वर्ष 1987 आणि वर्ष 1990 मध्ये जिनिव्हामध्ये दक्षिण आयोगाच्या महासचिवाच्या रुपात कार्यरत झाले.

वर्ष 1971 मध्ये मनमोहन सिंह वाणिज्य मंत्रालयात आर्थिक सल्लागार म्हणून रुजू झाले. वर्ष 1972 मध्ये सिंह यांची नियुक्ती अर्थमंत्रालयात आर्थिक सल्लागार म्हणून करण्यात आली होती. याशिवाय सिंह यांनी अर्थमंत्रालयात सचिव, योजना आयोगाचे उपाध्यक्ष, आरबीआयचे अध्यक्ष, पंतप्रधानांचे सल्लागार, युनिव्हर्सिटी अनुदान आयोगाच्या अध्यक्ष रुपातही काम केले.

आरबीआय गव्हर्नरच्या रुपात काम

माजी पंतप्रधान मनमोहन सिंह यांनी 16-09-1982 ते 14-01-1985 पर्यंत आरबीआयच्या गव्हर्नर पदावर काम केले. त्यांच्या कार्यकाळात बँकिंग क्षेत्रासंबंधिक काही कायद्यांमध्ये सुधार झाले. याशिवाय शहरातील बँक विभागाची स्थापना करण्यात आली. आरबीआयच्या कार्यकाळानंतर सिंह यांनी अर्थमंत्र्यांच्या रुपात रुजू होण्याआधी काही पदांवर काम केले होते. अर्थमंत्र्याच्या रुपातील सिंह यांचा कार्यकाळ उल्लेखनीय होता.

डॉ. मनमोह सिंह यांनी वर्ष 1991 ते 1996 पर्यंत भारताच्या अर्थमंत्र्यांच्या रुपात काम केले, जे स्वतंत्र भारताच्या आर्थिक इतिहासातील निर्णायक काळ होता. आर्थिक सुधारणांसाठी सर्वसमावेशक धोरण ठरवण्याच्या त्यांच्या भूमिकेचे सर्वांनी कौतुक केले होते.

काही पुरस्कारांनी सन्मानित

माजी पंतप्रधान मनमोहन सिंह यांना काही पुरस्कारांनी आजवर गौरवण्यात आले आहे. यामध्ये भारताचा दुसरा सर्वोच्च नागरिक पुरस्कार पद्म विभूषण (1987), भारतीय विज्ञान काँग्रेसचा जवाहरलाल नेहरू जन्म शताब्दी पुरस्कार (1995), अर्थमंत्र्यांच्या रुपात एशिया मनी अवॉर्ड (1993, 1994), वर्षभराच्या अर्थमंत्र्यांच्या रुपात यूरो मनी अवॉर्ड (1993), कॅम्ब्रिज युनिव्हर्सिटी (1956) मध्ये एडम स्मिथ पुरस्कार, कॅब्रिजच्या सेंट जॉन्स कॉलेजमध्ये विशिष्ट कामगिरीसाठी राइट पुरस्कार (1955) आणि अन्य काही अवॉर्डनेही गौरवण्यात आले आहे.

सातत्याने दोनदा देशाचे केले नेतृत्व

माजी पंतप्रधान मनमोहन सिंह यांनी काही आंतरराष्ट्रीय संघटना आणि सन्मलनांमध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व केले होते. वर्ष 1993 मध्ये साइप्रसच्या राष्ट्रमंडळ प्रमुखांच्या बैठकीत आणि वियनामध्ये मानवाधिकारवर झालेल्या जागतिक सन्मेलनात भारताच्या प्रतिनिधीमंडळाचे नेतृत्व केले आहे. वर्ष 1991 मध्ये संसदेच्या उच्च सदनाचे सदस्य होते. येथे वर्ष 1998 ते 2004 पर्यंत विरोधी नेते होते. याशिवाय वर्ष 2004 मध्ये सार्वत्रिक निवडणूकींतर 22 मे 2004 रोजी पंतप्रधानांच्या रुपात शपथ घेतली. 22 मे 2009 मध्ये दुसऱ्यांदा पुन्हा एकदा पंतप्रधान झाले.

आणखी वाचा : 

मनमोहन सिंह यांच्या निधनामुळे 7 दिवसांचा राजकीय शोक, शासकीय कार्यक्रमही रद्द

RTI, आधारपासून मनरेगापर्यंत: जाणून घ्या डॉ. मनमोहन सिंग यांची अविस्मरणीय कामगिरी