कोण आहे मुहम्मद युनूस? बांगलादेशच्या अंतरिम सरकारचे करणार नेतृत्व

बांगलादेशात सध्या राजकीय अस्थिरता आहे. शेख हसीना यांनी पंतप्रधानपदाचा राजीनामा दिल्यानंतर आणि त्यांच्या प्रशासनाविरुद्ध आंदोलनांमुळे देश सोडून पळून गेल्यानंतरसरकारचे नेतृत्व नोबेल शांति पुरस्कार विजेते मुहम्मद युनूस यांना देण्यात आले आहे.

मुहम्मद युनूस, नोबेल शांतता पारितोषिक विजेते, गरीब समुदायांसोबतच्या त्यांच्या कार्यासाठी प्रसिद्ध आणि पदच्युत शेख हसीनाचे मुखर टीकाकार यांची बांगलादेशच्या अंतरिम सरकारचे नेतृत्व करण्यासाठी नियुक्ती करण्यात आली आहे. हसीना यांनी राजीनामा दिल्यानंतर आणि तिच्या प्रशासनाविरुद्ध व्यापक अशांतता असताना देश सोडून पळून गेल्यानंतर हे घडले आहे. नवीन निवडणुका आयोजित होईपर्यंत युनूस काळजीवाहू पंतप्रधान म्हणून काम पाहतील. मंगळवारी रात्री झालेल्या बैठकीत या नियुक्तीचा निर्णय घेण्यात आला, ज्यामध्ये विद्यार्थी आंदोलनातील नेते, लष्करी अधिकारी, नागरी समाजाचे प्रतिनिधी आणि व्यावसायिक व्यक्तींचा समावेश होता.

सरकारी नोकऱ्यांच्या कोटा प्रणालीच्या विरोधात काही आठवड्यांच्या निषेधानंतर शेख हसीना यांना सोमवारी पळून जाण्यास भाग पाडले गेले, जे त्यांच्या 15 वर्षांच्या राजवटीला मोठे आव्हान म्हणून विकसित झाले. तिचा कार्यकाळ, आर्थिक वाढीसाठी प्रख्यात परंतु अधिकाधिक हुकूमशाही प्रवृत्ती, कठोर तपासणीखाली आला. हसीना यांच्या जाण्याने बांगलादेश राजकीय संकटात सापडला आहे. असोसिएटेड प्रेसने दिलेल्या वृत्तानुसार, लष्कराने तात्पुरते तात्पुरते नियंत्रण स्वीकारले आहे, परंतु अध्यक्षांनी मंगळवारी निवडणुकांच्या तयारीसाठी संसद विसर्जित केल्यानंतर अंतरिम सरकारमधील त्यांची भविष्यातील भूमिका अनिश्चित राहिली आहे.

आंदोलनामागील विद्यार्थी नेत्यांनी मुहम्मद युनूस यांना बोलावले आहे, जे सध्या पॅरिसमध्ये ऑलिम्पिक आयोजकांना सल्ला देत आहेत, त्यांनी अंतरिम सरकारचे नेतृत्व करावे. युनूस यांनी आपल्या राजीनाम्याला देशाचा “दुसरा मुक्तिदिन” म्हटले आहे. तिने एकदा त्याला "रक्त शोषक" म्हटले. 83 वर्षीय हसीना यांचे सुप्रसिद्ध टीकाकार आणि राजकीय विरोधक आहेत.

कोण आहे मुहम्मद युनूस?
एक अर्थशास्त्रज्ञ आणि बँकर, मुहम्मद युनूस यांनी 2006 मध्ये गरीब व्यक्तींना, विशेषत: महिलांना मदत करण्याच्या उद्देशाने सूक्ष्म कर्जासह त्यांच्या महत्त्वपूर्ण कार्यासाठी नोबेल शांतता पुरस्कार जिंकला. नोबेल समितीने युनूस आणि त्यांच्या ग्रामीण बँकेला तळागाळातील आर्थिक आणि सामाजिक विकासाला चालना देण्यासाठी केलेल्या प्रयत्नांसाठी मान्यता दिली. युनूस यांनी 1983 मध्ये पारंपारिक क्रेडिटसाठी अपात्र असलेल्या उद्योजकांना लहान कर्ज देण्यासाठी ग्रामीण बँकेची स्थापना केली. गरिबी दूर करण्यात बँकेच्या यशामुळे जागतिक स्तरावर अशाच सूक्ष्म वित्त उपक्रमांना प्रेरणा मिळाली.

तथापि, युनूसचे शेख हसीनासोबतचे संबंध 2008 मध्ये बिघडले जेव्हा तिच्या सरकारने त्याच्यावर चौकशी सुरू केली. युनूसने 2007 मध्ये राजकीय पक्ष स्थापन करण्याची योजना जाहीर केल्यानंतर हा तणाव निर्माण झाला होता, ज्या काळात देशात लष्करी-समर्थित शासन होते, तरीही त्यांनी या उपक्रमाचा कधीही पाठपुरावा केला नाही. तपासादरम्यान शेख हसीना यांनी मुहम्मद युनूसवर ग्रामीण बँकेच्या प्रमुखपदी असताना गरीब ग्रामीण महिलांकडून कर्ज गोळा करण्यासाठी जबरदस्ती आणि इतर पद्धती वापरल्याचा आरोप केला. युनूस यांनी या दाव्यांचे खंडन केले.

युनूस यांच्या समर्थकांनी काय दावा केला? 
मुहम्मद युनूस यांच्या समर्थकांनी असा युक्तिवाद केला आहे की शेख हसीना यांच्यासोबतच्या ताणलेल्या संबंधांमुळे त्यांना लक्ष्य करण्यात आले आहे. युनूसचा जन्म 1940 मध्ये बांगलादेशातील चितगाव या बंदर शहरामध्ये झाला. युनायटेड स्टेट्समधील वँडरबिल्ट विद्यापीठातून पीएचडी मिळवल्यानंतर आणि तेथे काही काळ अध्यापन केल्यानंतर ते बांगलादेशला परतले.

2004 मध्ये द असोसिएटेड प्रेसला दिलेल्या मुलाखतीत, युनूस यांनी एका महत्त्वपूर्ण क्षणाचे वर्णन केले ज्याने त्यांना ग्रामीण बँक तयार करण्यास प्रवृत्त केले. बांबूचे विणकाम करणाऱ्या पण कर्ज फेडण्यासाठी धडपडणाऱ्या एका गरीब महिलेला भेटल्याचे त्याने सांगितले. या चकमकीने, त्याने सांगितले की, बँकेच्या स्थापनेसाठी त्याचा “युरेका क्षण” उफाळून आला, कारण तिला तिचे स्पष्ट कौशल्य आणि तिच्या आर्थिक अडचणींमधील असमानतेचा धक्का बसला होता.