महिलांमधील नैराश्य: जाणून घ्या महत्वाची माहिती

आयुष्यात अनेक प्रकारची संकटे येऊ शकतात. संकटात दुःख होणे स्वाभाविक आहे. पण नैराश्य (depression) ही वेगळी गोष्ट आहे. आपल्या मनःस्थितीत येणारे बदल (mood disorder) म्हणजे नैराश्य. एखाद्या व्यक्तीच्या विचारसरणी, कृती, अनुभव इत्यादी सर्व गोष्टींवर नैराश्याचा परिणाम होतो. महिलांमध्ये होणारे नैराश्य आणि त्यावर मात कशी करावी ते जाणून घेऊया.

नैराश्य एक आजार आहे

नैराश्य सामान्य असले तरी ते एक गंभीर आजार आहे. अनुवांशिक, जैविक, पर्यावरणीय, मानसिक संरचनेतील बदलांमुळे नैराश्य येते. सर्व मानवांमध्ये नैराश्य येते. परंतु महिलांमध्ये हा आजार सामान्यतः आढळतो.

नैराश्याची लक्षणे

दुःख हे नैराश्याचा एक भाग आहे. इतर लक्षणे अशी आहेत.

१. चिंता किंवा पूर्वीचा राग
२. निराशा, निरुपयोगीपणा, किंवा असहाय्यता जाणवणे
३. पूर्वी आवडीने केलेल्या गोष्टींमध्ये रस किंवा आनंद नष्ट होणे
४. थकवा, ऊर्जेचा अभाव, किंवा मंदावणे जाणवणे
५. लक्ष केंद्रित करण्यात, लक्षात ठेवण्यात किंवा निर्णय घेण्यात अडचण येणे
६. झोपेत किंवा भूकेत बदल होणे
७. कोणतेही शारीरिक कारण नसताना शारीरिक वेदना जाणवणे
८. मृत्यूचे विचार, आत्महत्या किंवा आत्महत्येचा प्रयत्न

ही लक्षणे तुमच्या कामावर, अभ्यासावर, झोपवर इत्यादी सर्व गोष्टींवर परिणाम करू शकतात. ही लक्षणे तुमच्यामध्ये सतत दिसत असतील तर डॉक्टरांना भेटा. सर्व महिलांमध्ये लक्षणे सारखीच दिसत नाहीत. काहींमध्ये जास्त तर काहींमध्ये अगदी कमी लक्षणे दिसतात.

महिलांमध्ये आढळणारे विशिष्ट नैराश्य

महिलेच्या आयुष्यातील काही विशिष्ट टप्प्यांमध्ये काही प्रकारचे नैराश्य येते. गर्भधारणा, प्रसूतीनंतरचा काळ, मासिक पाळी, रजोनिवृत्ती या शारीरिक आणि हार्मोनल बदलांशी संबंधित आहेत. यामुळे काही महिलांमध्ये नैराश्य येऊ शकते.

१. प्रीमेन्स्ट्रुअल डिस्फोरिक डिसऑर्डर हे प्रीमेन्स्ट्रुअल सिंड्रोम (PMS) चे अधिक तीव्र रूप आहे जे मासिक पाळीच्या आधीच्या आठवड्यात येते. नैराश्य, राग, आत्महत्येचे विचार, भूकेत बदल, पोट फुगणे, स्तनांचा कोमलपणा, स्नायू दुखणे ही काही गंभीर लक्षणे आहेत.

२. गर्भधारणेदरम्यान किंवा प्रसूतीनंतर प्रसूतीनंतरचे नैराश्य येऊ शकते. अनेक नवीन माता "बेबी ब्लूज" अनुभवतात त्यापेक्षा हे अधिक तीव्र असते. प्रसूतीनंतरच्या नैराश्याने ग्रस्त असलेल्या महिलांना अत्यधिक दुःख, चिंता, थकवा जाणवतो. यामुळे स्वतःची काळजी घेणे किंवा इतरांची काळजी घेणे यासारखी दैनंदिन कामे करणे कठीण होऊ शकते.

३. रजोनिवृत्तीच्या काळात काही महिलांना पेरिमेनोपॉझल नैराश्य येते. अनियमित मासिक पाळी, झोपेच्या समस्या, मनःस्थितीत बदल हे रजोनिवृत्तीच्या काळात सामान्य आहेत. परंतु या काळात राग, चिंता, दुःख किंवा आनंद नष्ट होणे यासारख्या तीव्र भावना नैराश्याची लक्षणे असू शकतात.

उपचार

अगदी गंभीर नैराश्यावरही उपचार करता येतात. सामान्य उपचारांमध्ये अँटीडिप्रेसंट औषधे, टॉक थेरपी (व्हर्च्युअल किंवा प्रत्यक्ष) किंवा औषधांसह थेरपीचा समावेश आहे. सर्वांसाठी एकच उपचार योग्य नसतो. तुमच्यासाठी योग्य उपचार शोधण्यासाठी काही प्रयोग करावे लागू शकतात. डॉक्टर तुमची लक्षणे समजून घेऊन योग्य उपचार पद्धतीने तुमचा आजार बरा करण्यास मदत करतील.