महाकुंभ 2025: प्रयागराजचा दशाश्वमेध घाट, ब्रह्माजींचे यज्ञस्थळ

महाकुंभ नगर. सनातन संस्कृतीला जगातील सर्वात प्राचीन जिवंत संस्कृती म्हणून ओळखले जाते. सनातन संस्कृतीच्या प्राचीन शहरांमध्ये तीर्थराज प्रयागराजचे स्थान सर्वोच्च आहे. पौराणिक मान्यतेनुसार, प्रयागराज हे सनातन संस्कृतीतील सर्व पवित्र तीर्थांचे राजा आहेत आणि सप्तपुर्यांना त्यांच्या राण्या मानले गेले आहे. प्रयागराजला तीर्थराज मानण्याचे प्रमुख कारण म्हणजे येथे पवित्र गंगा, यमुना आणि सरस्वती या नद्यांचा संगम आहे आणि सृष्टिकर्ता भगवान ब्रह्मांनी येथे केलेला सृष्टीचा पहिला यज्ञ आहे. या प्राकृष्ट यज्ञामुळे त्रिवेणी संगमाचे हे क्षेत्र प्रयाग या नावाने ओळखले जाते.

सृष्टीचा पहिला दशाश्वमेध यज्ञ

प्रयागराजच्या प्राचीनतेचा आणि महात्म्याचा उल्लेख वेद-पुराणांमध्ये आढळतो. ऋग्वेदात चंद्रवंशी राजा इलाची राजधानी म्हणून प्रयागराजचा उल्लेख आहे. रामायण, महाभारत, पद्मपुराण, स्कंध पुराण, मत्स्य पुराण आणि ब्रह्मवैवर्त पुराण यांसारख्या ग्रंथांमध्ये प्रयाग क्षेत्राचे महत्त्व वर्णिले आहे. पद्मपुराणानुसार, सृष्टिकर्ता ब्रह्मदेवांनी सृष्टी निर्माण केल्यानंतर गंगेच्या काठावर सृष्टीचा पहिला यज्ञ केला.

पौराणिक कथा सांगते की ब्रह्मदेवांनी गंगेच्या तीरावर दहा अश्वमेध यज्ञ केले. यामुळे हा घाट "दशाश्वमेध घाट" म्हणून ओळखला जातो. येथेच ब्रह्मदेवांनी ब्रह्मेश्वर शिवलिंगाची स्थापना केली.

ब्रह्मेश्वर महादेव शिवलिंगाचे महत्त्व

गंगेच्या तीरावर ब्रह्मदेवांनी स्थापन केलेले ब्रह्मेश्वर शिवलिंग आजही प्रयागराजच्या दशाश्वमेध मंदिरात आहे. असे मानले जाते की या शिवलिंगाच्या दर्शनाने आणि पूजनाने त्वरित फळ प्राप्त होते. मंदिरातील पुजारी विमल गिरी यांनी सांगितले की हा भारतातील एकमेव मंदिर आहे जिथे दोन शिवलिंगांची पूजा केली जाते.

श्रावण महिन्यातील विशेष महत्त्व

श्रावण महिन्यात या शिवलिंगाचे पूजन फार महत्त्वाचे मानले जाते. काशीला जाणारे कावडिये गंगेचे जल घेऊन दशाश्वमेध घाटावर ब्रह्मेश्वर शिवलिंगाचे पूजन करून नंतर काशी विश्वनाथ मंदिरात जल अर्पण करतात.

ब्रह्मलोक प्राप्तीचे स्थान

स्थानिक लोकांच्या मते, प्राचीन काळी दशाश्वमेध घाटावर ब्रह्मकुंड होते, ज्याचा उपयोग शिवलिंगाच्या अभिषेकासाठी केला जात असे. येथे स्नान करून ब्रह्मेश्वर शिवलिंगाचे पूजन केल्यास मृत्यूनंतर ब्रह्मलोकाची प्राप्ती होते, अशी मान्यता आहे.

मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांचे प्रयत्न

महाकुंभ 2025 साठी प्रयागराजच्या दशाश्वमेध मंदिराचा आणि घाटाचा व्यापक जीर्णोद्धार करण्यात आला आहे. पर्यटन विभागाने मंदिर आणि घाटाच्या जीर्णोद्धारासाठी लाल वाळूचा दगड वापरून तसेच कोरीव काम, चित्रकला आणि प्रकाशयोजनेद्वारे सौंदर्यीकरण केले आहे. श्रद्धाळूंना आता सुगम दर्शनाची आणि पूजनाची सुविधा मिळणार आहे.