स्वदेशी ते भारत छोडो, या 10 मोठ्या चळवळींनी स्वातंत्र्य मिळवण्यात बजावली भूमिका

नवी दिल्ली: 15 ऑगस्ट 1947 रोजी भारताला ब्रिटिशांच्या गुलामगिरीतून स्वातंत्र्य मिळाले. भारताच्या शूर सुपुत्रांनी स्वातंत्र्यासाठी दीर्घकाळ संघर्ष केला होता. 1857 मध्ये झालेल्या सैनिकांच्या उठावाने स्वातंत्र्याच्या महान लढ्याची सुरुवात केली. यानंतर अनेक आंदोलने झाली. आम्ही तुमच्यासाठी 10 मोठ्या आंदोलनांविषयी माहिती घेऊन आलो आहोत.

1. सैनिकांचा उठाव

1857 मध्ये ब्रिटिश सरकारसाठी काम करणाऱ्या भारतीय सैनिकांनी उठाव केला. हा भारताचा पहिला स्वातंत्र्यलढा होता. त्यावेळी भारत ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या ताब्यात होता.

2. स्वदेशी चळवळ

स्वदेशी चळवळीत लोकांना ब्रिटनमध्ये बनवलेल्या वस्तूंऐवजी भारतात बनवलेल्या वस्तू खरेदी करण्याचे आवाहन करण्यात आले होते. त्यातून भारतीय राष्ट्रवादाची भावना जागृत झाली. दादाभाई नौरोजी, गोपाळ कृष्ण गोखले आणि बाळ गंगाधर टिळक यांसारख्या स्वातंत्र्यसैनिकांनी ते जनतेसमोर आणले. या काळात ब्रिटिश उत्पादनांवर बहिष्कार टाकण्यात आला.

3. सत्याग्रह चळवळ

महात्मा गांधींनी 1917 मध्ये बिहारमधील चंपारण येथे पहिले सत्याग्रह आंदोलन सुरू केले. त्यांनी निषेधाची अहिंसक पद्धत स्वीकारली होती. यामध्ये सविनय कायदेभंग, उपोषण, संप, असहकार आणि हिजरत (स्वैच्छिक निर्वासन) या पद्धतींचा अवलंब करण्यात आला.

4. खिलाफत चळवळ

खिलाफत चळवळ 1919-1922 पर्यंत चालली. यामध्ये भारतातील ब्रिटिश नियंत्रणाला आव्हान देण्यात आले. इंग्रजांनी तुर्किये येथे खलिफाला पदच्युत केले होते. यावर भारतीय मुस्लिम खूश नव्हते. आंदोलनादरम्यान मुस्लिम लीग आणि काँग्रेसचे विलीनीकरण झाले. दोन्ही पक्षांनी मिळून अनेक राजकीय निदर्शने केली.

5. असहकार चळवळ

महात्मा गांधींनी जानेवारी 1920 मध्ये असहकार चळवळ सुरू केली. ती फेब्रुवारी 1922 मध्ये संपली. या काळात हजारो विद्यार्थ्यांनी सरकारी शाळा, महाविद्यालये सोडली. बंगालमध्ये विद्यार्थ्यांचा बहिष्कार सर्वाधिक यशस्वी झाला. पंजाबमध्ये त्याचे नेतृत्व लाला लजपत राय करत होते. मोतीलाल नेहरू, सी.आर. दास, जवाहरलाल नेहरू, सी. राजा गोपालाचारी, वल्लभभाई पटेल, सैफुद्दीन किचलू, असफ अली, राजेंद्र प्रसाद आणि टी. प्रकाशम यांसारख्या अनेक प्रसिद्ध वकीलांनी प्रॅक्टिस सोडली.

6. होमरूल आंदोलन

होमरूल चळवळ बाळ गंगाधर टिळक आणि ॲनी बेझंट यांनी 1916 मध्ये सुरू केली होती. ब्रिटीश सरकारच्या हस्तक्षेपाशिवाय स्वराज्य प्राप्त करणे हे या चळवळीचे ध्येय होते. पुणे आणि मद्रासमध्ये चळवळ सुरू झाली.

7. रौलेट कायद्याचा निषेध

स्वातंत्र्यासाठी लढणाऱ्या क्रांतिकारकांना चिरडण्यासाठी ब्रिटीश सरकारने रौलेट कायदा आणला होता. यानुसार कोणत्याही व्यक्तीला थोड्याशा संशयाच्या आधारे अटक केली जाऊ शकते. हा कायदा 1919 मध्ये लागू झाला. पंजाबमधील जालियनवाला बागेत याविरोधात लोक जमा झाले. इंग्रज सरकारने त्यांची कत्तल केली. यानंतर स्वातंत्र्याचा लढा अधिक तीव्र झाला.

8. सविनय कायदेभंग चळवळ

महात्मा गांधींनी 1930 मध्ये सविनय कायदेभंगाची चळवळ सुरू केली. इंग्रजांनी मिठावर कर लावला होता. याविरोधात महात्मा गांधींनी दांडीयात्रा काढली होती. ही चळवळ देशभर पसरली. महात्मा गांधींसह 60,000 हून अधिक लोकांना अटक करण्यात आली.

9. ऑगस्ट ठराव आणि वैयक्तिक सत्याग्रह

दुसरे महायुद्ध 1939 मध्ये सुरू झाले. ब्रिटिशांना लढण्यासाठी भारतीय सैनिकांची गरज होती. ब्रिटिश सरकारने 1940 मध्ये ऑगस्टचा प्रस्ताव दिला. युद्ध संपल्यानंतर भारतासाठी नवीन राज्यघटना तयार करण्याचे आश्वासन दिले. या प्रस्तावावर महात्मा गांधींचे समाधान झाले नाही. त्यांनी सत्याग्रह सुरू केला. वर्षभराहून अधिक काळ चाललेल्या या सत्याग्रहाने इंग्रजांवरही खूप दबाव आणला होता.

10. भारत छोडो आंदोलन

महात्मा गांधींनी ऑगस्ट 1942 मध्ये भारत छोडो आंदोलन सुरू केले. सर्व भारतीय स्वातंत्र्यसैनिकांनी ब्रिटीश सरकारविरुद्ध संपूर्ण बंड पुकारले होते. इंग्रजांचे भारतात राहणे त्यांनी कोणत्याही किंमतीला मान्य केले नाही. या आंदोलनाने ब्रिटिश राज्यकर्त्यांना भारत सोडण्याचा विचार करण्यास भाग पाडले.

आणखी वाचा :

Independence Day 2024: भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याबद्दल 20 खास FACT जाणून घ्या