152 दिवसांत 143 आत्महत्या, अमरावती ही महाराष्ट्राची नवीन शेतकरी आत्महत्याची राजधानी

नागपूर : कापूस उत्पादक यवतमाळ जिल्हा हा राज्याची शेतकरी आत्महत्येची राजधानी म्हणून ओळखला जात असला तरी शेजारील अमरावती जिल्हा सध्या मृत्यूच्या संख्येत अव्वल आहे. यवतमाळच्या सीमेला लागून असलेला अमरावती हा कापूस आणि सोयाबीनचा पट्टा देखील आहे आणि जिल्ह्याच्या काही भागात प्रसिद्ध नागपूर संत्र्याची लागवड केली जाते. यावर्षी मे महिन्यापर्यंत अमरावतीत 143 शेतकरी आत्महत्यांची नोंद झाली आहे; म्हणजे रोज एक आत्महत्या.

यवतमाळ दुसऱ्या क्रमांकावर आहे पण फारसे मागे नाही, 132 शेतकरी आत्महत्या. जूनचा डेटा संकलित करणे बाकी आहे.

2021 पासून अमरावतीने आत्महत्यांमध्ये यवतमाळला मागे टाकले आहे, जेव्हा 370 शेतकऱ्यांनी आपले जीवन संपवले होते, त्यानंतर 2022 मध्ये 349 आणि 2023 मध्ये 323 होते. यवतमाळमध्ये 2021 ते 2023 पर्यंत अनुक्रमे 290, 291 आणि 302 शेतकऱ्यांनी आत्महत्या केल्या होत्या. वसंतराव नाईक शेतकरी स्वावलंबन मिशनचे माजी अध्यक्ष असलेले कार्यकर्ते किशोर तिवारी म्हणाले की, अमरावतीमध्ये परिस्थिती विशेषतः गंभीर आहे. शेतकरी सोयाबीनकडे वळले, आणि उत्पादनात लक्षणीय घट झाली. गतवर्षी दरही 4 हजार रुपये प्रतिक्विंटलपर्यंत घसरले. पुरेशा बँकिंग क्रेडिटच्या अभावामुळे, अनेक लहान वित्त कंपन्या किंवा सावकारांवर अवलंबून असतात आणि त्यांना कठोर वसुलीला सामोरे जावे लागते.

2001 पासून, राज्य सरकार विदर्भातील सहा जिल्ह्यांतील शेतकरी आत्महत्यांची आकडेवारी ठेवत आहे; अमरावती, अकोला, यवतमाळ, वाशीम, बुलढाणा आणि वर्धा. जिल्ह्यात दोन दशकांत २२ हजारांहून अधिक आत्महत्या झाल्या आहेत. अलीकडे मराठवाडा विभागाचा समावेश असलेल्या छत्रपती संभाजीनगर विभागात (पूर्वी औरंगाबाद विभाग) आत्महत्यांचे प्रमाणही कायम आहे.

दुष्काळी मराठवाड्यातील टोल खूपच कमी आहे. विभागातील आठही जिल्ह्यांमध्ये एप्रिल 2024 पर्यंत 267 आत्महत्या झाल्या आहेत. मराठवाड्यासाठी मे आणि जून महिन्याची आकडेवारी उपलब्ध नाही.

ही आत्महत्या शेतीच्या संकटामुळे किंवा अन्य कारणांमुळे झाली आहे का, याची चौकशी जिल्हास्तरीय समिती करते. कुटुंबाला 1 लाख रुपयांच्या भरपाईसाठी पात्र होण्यासाठी, मृत व्यक्तीला कर्ज, वसुलीचा दबाव, पीक अपयश आणि शेतीशी संबंधित इतर संकटांचा सामना करावा लागला असावा. अमरावतीमध्ये 143 आत्महत्यांपैकी 33 जणांना शेती संकट टॅग मिळाले आहे, 10 प्रकरणे फेटाळण्यात आली आहेत आणि 100 प्रकरणांचा तपास सुरू आहे. यवतमाळमध्ये 132 आत्महत्यांपैकी 34 आत्महत्या शेतीच्या संकटामुळे झाल्या आहेत. 66 प्रकरणांमध्ये तपास सुरू असताना जिल्हा प्रशासनाने 32 प्रकरणे नाकारली आहेत.

यवतमाळच्या तुलनेत 2021 ते 2023 या कालावधीत अमरावतीमध्ये 2021 ते 2023 या कालावधीत झालेल्या 1,000 हून अधिक शेतकरी आत्महत्यांपैकी 76% शेतकरी आत्महत्यांना अधिकृतपणे कृषी संकटामुळे कारणीभूत ठरले आहे. यवतमाळमध्ये, त्याच कालावधीत 800-विचित्र मृत्यूंपैकी 50% मृत्यू होते.