विषारी माती संकट: १.४ अब्ज लोकांना जड धातूंच्या दूषिततेचा धोका

जगभरातील १.४ अब्ज लोक विषारी जड धातूंनी प्रदूषित माती असलेल्या प्रदेशात राहतात. या प्रदूषणामुळे अन्न सुरक्षा, परिसंस्थेचे आरोग्य आणि सार्वजनिक सुरक्षिततेला धोका निर्माण होतो. 

सायन्समध्ये प्रकाशित झालेल्या एका नवीन अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की जगभरातील १.४ अब्ज लोक अशा प्रदेशात राहतात जिथे माती आर्सेनिक, कॅडमियम, कोबाल्ट, क्रोमियम, तांबे, निकेल आणि शिसे यासारख्या विषारी जड धातूंमुळे धोकादायकपणे प्रदूषित होते.

डेई हौ आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांच्या नेतृत्वाखालील या संशोधनात, जागतिक प्रदूषणाचे नमुने मॅप करण्यासाठी प्रगत मशीन लर्निंग वापरून १,४९३ प्रादेशिक अभ्यासांमधून सुमारे ८,००,००० माती नमुन्यांचे विश्लेषण केले गेले.

अभ्यासाचा अंदाज आहे की जगातील १४ ते १७ टक्के शेती जमीन - अंदाजे २४२ दशलक्ष हेक्टर - शेती आणि मानवी आरोग्यासाठी सुरक्षिततेच्या मर्यादेपेक्षा कमीत कमी एका जड धातूने दूषित आहे. या व्यापक प्रदूषणामुळे पीक उत्पादन कमी होऊन आणि अन्नसाखळीत विषारी धातूंचा समावेश होऊन अन्न सुरक्षा, परिसंस्थेचे आरोग्य आणि सार्वजनिक सुरक्षिततेला धोका निर्माण होतो.

अभ्यासातील सर्वात धक्कादायक निष्कर्षांपैकी एक म्हणजे कमी अक्षांश युरेशियामध्ये पूर्वी अपरिचित "धातू-समृद्ध कॉरिडॉर" ची ओळख. हे उच्च-जोखीम क्षेत्र नैसर्गिक भूगर्भीय घटकांच्या संयोजनातून उद्भवते, जसे की धातूंनी समृद्ध खडक आणि ज्वालामुखी क्रियाकलाप, तसेच खाणकाम, औद्योगिकीकरण आणि सिंचन पद्धतींसह मानववंशीय प्रभाव.मातीत धातूंच्या संचयनात हवामान आणि भूगोल देखील महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

कॅडमियम हे सर्वात व्यापक दूषित घटक म्हणून उदयास आले, विशेषतः दक्षिण आणि पूर्व आशिया, मध्य पूर्व आणि आफ्रिकेच्या काही भागात, ज्यामुळे मूत्रपिंडाचे नुकसान आणि कर्करोगासह गंभीर आरोग्य धोके निर्माण होतात. निकेल, क्रोमियम, आर्सेनिक आणि कोबाल्ट सारख्या इतर धातू देखील वारंवार सुरक्षित पातळी ओलांडतात.

मातीत या विषारी धातूंचे टिकून राहणे - जिथे ते दशके टिकू शकतात - अन्न आणि पाण्याद्वारे दीर्घकालीन संपर्काबद्दल तातडीची चिंता निर्माण करते, ज्यामुळे न्यूरोलॉजिकल बिघाड, विकासात्मक विलंब आणि इतर गंभीर आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात. तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे जागतिक स्तरावर महत्त्वाच्या धातूंची मागणी वाढत असल्याने, त्वरित कारवाई न केल्यास माती प्रदूषण आणखी वाढण्याची अपेक्षा आहे. मातीच्या आरोग्याचे रक्षण करण्यासाठी आणि संपर्कातील जोखीम कमी करण्यासाठी मजबूत पर्यावरणीय नियम, सुधारित माती निरीक्षण, शाश्वत शेती पद्धती आणि जनजागृती मोहिमा राबवण्याची मागणी लेखक करतात.

या अभ्यासात विषारी धातू माती प्रदूषण हे एक प्रमुख, तरीही कमी लेखलेले, जागतिक पर्यावरणीय आणि सार्वजनिक आरोग्य संकट म्हणून अधोरेखित केले आहे ज्यासाठी समन्वित आंतरराष्ट्रीय प्रतिसादाची आवश्यकता आहे.