सामूहिक सातबारा वेगळा कसा करायचा?, जाणून घ्या फाळणीची संपूर्ण कायदेशीर प्रक्रिया

Agriculture News : महाराष्ट्रात सामूहिक सातबारा उताऱ्यातून स्वतंत्र मालकी हक्क मिळवण्यासाठी फाळणी प्रक्रिया आवश्यक आहे. ही प्रक्रिया महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता 1966 अंतर्गत केली जाते, ज्यासाठी विशिष्ट कागदपत्रे, कायदेशीर टप्प्यांचे पालन करावे लागते

सामूहिक सातबारा वेगळा कसा करायचा?

मुंबई : महाराष्ट्रातील अनेक गावांमध्ये शेती जमीन एका सातबारा उताऱ्यावर अनेक व्यक्तींच्या नावाने नोंदलेली असते. वडिलोपार्जित मालमत्ता, भावंडांमधील वाटणी न झालेली जमीन किंवा संयुक्त कुटुंब पद्धतीमुळे अशी सामूहिक नोंद आढळते. मात्र जमीन विक्री, बँक कर्ज, शासकीय अनुदान किंवा स्वतंत्र मालकी सिद्ध करण्यासाठी स्वतंत्र सातबारा उतारा असणे अत्यावश्यक ठरते. सामूहिक सातबाऱ्यातून स्वतंत्र उतारा काढण्याच्या प्रक्रियेला फाळणी किंवा विभाजन प्रक्रिया म्हणतात. ही प्रक्रिया महाराष्ट्र जमीन महसूल संहिता 1966 अंतर्गत महसूल विभागामार्फत कायदेशीर पद्धतीने केली जाते. 

फाळणी प्रक्रिया कशी केली जाते?

फाळणीची संपूर्ण प्रक्रिया तलाठी, मंडळ अधिकारी आणि तहसीलदार यांच्या मार्गदर्शनाखाली पार पाडली जाते. जर सर्व सहमालकांची संमती असेल, तर ही प्रक्रिया तुलनेने सोपी आणि कमी कालावधीत पूर्ण होते. मात्र सहमालकांमध्ये वाद निर्माण झाल्यास प्रकरण न्यायालयात जाते आणि निर्णयासाठी अधिक वेळ लागू शकतो. त्यामुळे फाळणीसाठी सर्वांची सहमती असणे अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते.

फाळणीसाठी लागणारी आवश्यक कागदपत्रे

फाळणी अर्ज करताना खालील कागदपत्रांची आवश्यकता असते

सामूहिक सातबारा उताऱ्याची प्रत

सर्व सहमालकांचे संमतीपत्र (NOC)

आधार कार्ड, पॅन कार्ड यांसारखी ओळखपत्रे

जमिनीचा अधिकृत नकाशा

वडिलोपार्जित जमीन असल्यास वारसा प्रमाणपत्र किंवा संबंधित पुरावे

याशिवाय तलाठी किंवा तहसील कार्यालयात आकारली जाणारी फी गाव व जिल्ह्यानुसार वेगळी असते. साधारणपणे ही फी ₹500 ते ₹2000 दरम्यान असू शकते.

अर्ज कसा करायचा?

फाळणी प्रक्रियेचा पहिला टप्पा म्हणजे अर्ज सादर करणे. कोणताही एक सहमालक किंवा सर्व सहमालक मिळून तलाठ्याकडे फाळणी अर्ज दाखल करू शकतात. अर्जात खालील माहिती द्यावी लागते –

जमिनीचा खाते क्रमांक

एकूण क्षेत्रफळ

सर्व सहमालकांची नावे

विभाजनाचे कारण

काही जिल्ह्यांमध्ये महाभूमी पोर्टलवरून ऑनलाइन अर्जाची सुविधा देखील उपलब्ध आहे.

नोटीस, हरकती आणि सुनावणी

अर्ज प्राप्त झाल्यानंतर तलाठी सर्व संबंधित सहमालकांना नोटीस पाठवतो. साधारणपणे 15 ते 30 दिवसांचा कालावधी हरकती नोंदवण्यासाठी दिला जातो.

कोणतीही हरकत नसल्यास प्रक्रिया पुढे जाते

हरकत आल्यास प्रकरण मंडळ अधिकारी किंवा तहसीलदारांकडे पाठवले जाते आणि सुनावणी घेतली जाते

जमिनीचे मोजमाप आणि नकाशा

यानंतर अधिकृत जमिनीचे मापन केले जाते. सर्व्हेयर किंवा भूमापकाच्या मदतीने प्रत्येक सहमालकाचा हिस्सा क्षेत्रफळानुसार निश्चित केला जातो. त्यानुसार स्वतंत्र नकाशा तयार करण्यात येतो. ही प्रक्रिया साधारणपणे 1 ते 2 महिन्यांत पूर्ण होते.

फेरफार नोंद आणि स्वतंत्र सातबारा

मापन अहवाल व कागदपत्रांची तपासणी झाल्यानंतर मंडळ अधिकारी फाळणीस मंजुरी देतो. त्यानंतर सातबाऱ्यावर फेरफार नोंद घेतली जाते. वडिलोपार्जित जमीन विक्रीपूर्वी ही नोंदणी पूर्ण असणे अनिवार्य आहे. वादग्रस्त प्रकरणांमध्ये संबंधित पक्षाला जिल्हा न्यायालयात दाद घ्यावी लागते.

खर्च आणि कालावधी किती लागतो?

प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतर प्रत्येक सहमालकाला स्वतंत्र सातबारा उतारा दिला जातो. हे उतारे डिजिटल स्वरूपात महाभूमी पोर्टलवर उपलब्ध असतात.

सहमती असल्यास कालावधी : 1 ते 3 महिने

वाद असल्यास कालावधी : 6 महिने ते 2 वर्षे

एकूण खर्च : साधारण ₹2000 ते ₹5000

योग्य कागदपत्रे, स्पष्ट माहिती आणि सहमालकांची सहमती असल्यास सातबारा वेगळा करणे शेतकऱ्यांसाठी सोपे आणि फायदेशीर ठरते.