Gift Deed : शेतजमिनीचे बक्षीसपत्र कसे रद्द करता येते? कायदा नेमके काय सांगतो?

शेतजमिनीचे बक्षीसपत्र हा मालमत्ता हस्तांतरणाचा एक महत्त्वाचा दस्तऐवज आहे. एकदा नोंदणीकृत झाल्यावर ते एकतर्फी रद्द करणे कठीण असले तरी, फसवणूक, अटींचा भंग यांसारख्या विशिष्ट कायदेशीर कारणांखाली दिवाणी न्यायालयात दावा दाखल करून ते रद्द केले जाऊ शकते. 

शेतजमिनीचे बक्षीसपत्र कसे रद्द करता येते?

मुंबई : शेतजमिनीच्या व्यवहारात बक्षीसपत्र (Gift Deed) हा एक महत्त्वाचा आणि संवेदनशील कायदेशीर दस्तऐवज मानला जातो. अनेकदा वडीलधारी व्यक्ती आपल्या मुलांना, नातेवाईकांना किंवा विश्वासू व्यक्तींना कोणताही मोबदला न घेता शेतजमीन बक्षीसपत्राद्वारे हस्तांतरित करतात. मात्र, काळानुसार मतभेद, फसवणूक किंवा परिस्थितीतील बदलामुळे हे बक्षीसपत्र रद्द करण्याची गरज निर्माण होऊ शकते. अशावेळी एक महत्त्वाचा प्रश्न उभा राहतो नोंदणीकृत बक्षीसपत्र रद्द करता येते का? आणि याबाबत कायदा काय सांगतो? 

बक्षीसपत्र म्हणजे नेमके काय?

बक्षीसपत्र म्हणजे कोणताही आर्थिक मोबदला न घेता, स्वेच्छेने मालमत्ता दुसऱ्या व्यक्तीकडे हस्तांतरित केल्याचा कायदेशीर दस्तऐवज. ट्रान्सफर ऑफ प्रॉपर्टी ॲक्ट, 1882 मधील कलम 122 नुसार बक्षीसपत्र वैध ठरते. शेतजमीन असल्यास हे बक्षीसपत्र नोंदणीकृत असणे बंधनकारक आहे, अन्यथा ते कायदेशीर मानले जात नाही. 

नोंदणीकृत बक्षीसपत्र रद्द करता येते का?

एकदा बक्षीसपत्र स्वीकारले गेले आणि अधिकृतरीत्या नोंदणीकृत झाले, तर ते सहज किंवा एकतर्फी रद्द करता येत नाही. मात्र, काही विशिष्ट कायदेशीर परिस्थितींमध्ये बक्षीसपत्र रद्द करण्याची मुभा कायद्यात दिली आहे. 

कोणत्या कारणांवर बक्षीसपत्र रद्द होऊ शकते?

खालील कारणे न्यायालयात सिद्ध झाल्यास बक्षीसपत्र रद्द होऊ शकते.

फसवणूक किंवा दबाव:

बक्षीसपत्र फसवणूक, धमकी, जबरदस्ती किंवा चुकीची माहिती देऊन करून घेतले असल्यास.

अटींचा भंग:

बक्षीसपत्रात घातलेल्या अटींचे पालन न झाल्यास.

मानसिक असमर्थता:

दस्तऐवज करताना बक्षीस देणारी व्यक्ती मानसिकदृष्ट्या सक्षम नव्हती, हे सिद्ध झाल्यास.

कायद्याचे उल्लंघन:

शेतजमीन हस्तांतरण करताना स्थानिक जमीन कायदे किंवा निर्बंधांचे उल्लंघन झाले असल्यास. 

बक्षीसपत्र रद्द करण्याची कायदेशीर प्रक्रिया

बक्षीसपत्र रद्द करण्यासाठी दिवाणी न्यायालयात दावा दाखल करणे आवश्यक असते.

फक्त तहसील कार्यालयात अर्ज केल्याने बक्षीसपत्र रद्द होत नाही. न्यायालयात दावा दाखल करताना

आवश्यक कागदपत्रे

पुरावे

साक्षीदार

सादर करावे लागतात. न्यायालयाचा अंतिम आदेश मिळाल्यानंतरच बक्षीसपत्र रद्द झाल्याची अधिकृत नोंद होते. 

दोन्ही पक्षांची संमती असल्यास काय?

जर बक्षीस देणारा आणि बक्षीस घेणारा दोघेही रद्द करण्यास सहमत असतील, तर परस्पर संमतीने

‘रद्दबातल दस्तऐवज’ (Cancellation Deed) नोंदणीकृत करता येतो.

यासाठी दोन्ही पक्षांची उपस्थिती आणि स्पष्ट संमती आवश्यक असते.

शेतकऱ्यांनी कोणती खबरदारी घ्यावी?

बक्षीसपत्र करताना त्याचे दीर्घकालीन परिणाम लक्षात घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. एकदा जमीन बक्षीस दिल्यानंतर त्या जमिनीवरील हक्क कायमस्वरूपी हस्तांतरित होतो. म्हणूनच, तज्ज्ञ कायदेशीर सल्ला घेऊनच बक्षीसपत्र करणे शेतकऱ्यांसाठी हिताचे ठरते.