Balipratipada 2025 : बलिप्रतिपदा दिवाळीच्या चौथ्या दिवशी साजरी केली जाते. या दिवशी राजा महाबलीची भक्ती व दानशीलता स्मरली जाते. घरात पूजन, फुले-फळांचे अर्पण आणि दीपप्रज्वलन करून समृद्धी व भक्तीचा सन्मान केला जातो.
दिवाळीच्या पाच दिवसांच्या सणांपैकी चौथा दिवस बलिप्रतिपदा किंवा पाडवा म्हणून साजरा केला जातो. हा दिवस राजा महाबली याच्या स्मृतीसाठी साजरा केला जातो. भगवान विष्णूंनी वामन अवतार धारण करून बली राजाचा पराभव केला, परंतु त्याच्या भक्तीने आणि दानशूरपणाने प्रसन्न होऊन विष्णूंनी त्याला वर्षातून एकदा पृथ्वीवर येण्याची परवानगी दिली. त्या दिवसाला बलिप्रतिपदा म्हटले जाते. हा सण दिवाळीनंतरच्या नव्या वर्षाचा पहिला दिवस मानला जातो आणि या दिवशी संपत्ती, सौहार्द आणि समृद्धीचे पूजन केले जाते.
25
पौराणिक कथा
राजा बली हा प्रह्लादाचा नातू आणि असुर वंशातील अत्यंत पराक्रमी, न्यायप्रिय व दानशूर राजा होता. त्याच्या राज्यात कोणीही दुःखी नव्हते. देवता आणि इंद्र यांचा पराभव करून त्याने संपूर्ण तीनही लोकांवर आपले राज्य स्थापन केले. हे पाहून देवतांनी भगवान विष्णूंना विनंती केली. त्यानंतर भगवान विष्णूंनी वामन या ब्राह्मण बालकाच्या रूपात पृथ्वीवर अवतार घेतला.
वामनाने बली राजाकडे यज्ञावेळी जाऊन "मला फक्त तीन पावले जमीन द्या" अशी विनंती केली. बलीने ती सहज मान्य केली. पण वामनाने पहिले पाऊल टाकताच संपूर्ण पृथ्वी व्यापली, दुसऱ्या पावलाने आकाश व्यापले, आणि तिसऱ्या पावलासाठी जागा मागितली. बलीने आपले डोके समोर केले आणि भगवान विष्णूंनी तिसरे पाऊल त्याच्या डोक्यावर ठेवून त्याला पाताळलोकात पाठवले. तरीसुद्धा विष्णूंनी त्याच्या भक्तीने प्रसन्न होऊन वर्षातून एकदा पृथ्वीवर भेट देण्याची परवानगी दिली. तो दिवस म्हणजेच बलिप्रतिपदा.
35
धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्व
बलिप्रतिपदा हा दिवस सद्गुण, दान, भक्ती आणि विनम्रतेचा प्रतीक आहे. हा सण देव आणि असुर यांच्या संघर्षातून निर्माण झालेल्या समतोलाचे प्रतिक आहे. बली राजा असुर असला तरी त्याची भक्ती आणि प्रजेसाठीची निष्ठा अत्यंत आदर्श होती. त्यामुळे या दिवशी लोक "संपत्ती आणि सत्ता असली तरी विनम्रता आवश्यक आहे" हा संदेश स्मरणात ठेवतात. तसेच विष्णूच्या वामन अवताराच्या माध्यमातून हे शिकवले जाते की अहंकार कितीही मोठा असला तरी भक्ती आणि सत्य त्याला नमवू शकतात.
या दिवशी सकाळी घरात लक्ष्मीपूजनानंतर बलिराजा आणि वामनाची पूजा केली जाते. “ॐ नमो भगवते वामनाय” या मंत्राने प्रार्थना केली जाते. घराच्या अंगणात किंवा दरवाज्याजवळ बलिराजाचे प्रतीक ठेवून त्याला फुले, फळे आणि दीप अर्पण केले जातात. या दिवशी व्यापारी आपली नवीन वर्षाची खाती सुरू करतात. महाराष्ट्रात या दिवसाला “पाडवा” म्हणूनही ओळखले जाते. या दिवशी नवविवाहित दांपत्यासाठी विशेष शुभ मानला जातो आणि स्त्रिया आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी “औक्षण” करतात.
55
बलिप्रतिपदा
बलिप्रतिपदा हा सण फक्त धार्मिक नाही तर सामाजिक दृष्ट्याही महत्त्वाचा आहे. तो समृद्धी, दानशीलता आणि एकतेचा सण आहे. समाजातील सर्वांना समानतेने वागवण्याचा, अहंकार दूर ठेवण्याचा आणि विनम्रतेने जीवन जगण्याचा संदेश या दिवशी दिला जातो. आजही या दिवसाचे तत्त्वज्ञान तितकेच महत्त्वाचे आहे की कोणतीही सत्ता किंवा संपत्ती स्थायी नसते, परंतु भक्ती, सत्य आणि दानभावना अमर असतात. त्यामुळे बलिप्रतिपदा हा दिवस मानवतेचा आणि विनम्रतेचा उत्सव म्हणून साजरा केला जातो.
(DISCLAIMER : लेखाद्वारे वाचकांपर्यंत केवळ माहिती पोहोचवण्याचा प्रयत्न करत आहोत. याबाबत Asianet News Marathi कोणताही दावा व समर्थन करत नाही. यासाठी संबंधित क्षेत्रातील तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.)
