मुंबई - कॉंग्रेस नेते संजय गांधी यांनी भारतात गरीबांची कार बनविण्याचे स्वप्न पहिल्यांदा बघितले होते. त्यातून मारुती ८०० ही कार अस्तित्वात आली. यासाठी सुमारे १५ हजार शेतकर्यांना विस्थापित करण्यात आले होते. वाचा यामागची रंजक कहाणी, वाद आणि यश…
सर्वसामान्यांसाठी परवडणारी 'जनता कार' बनवण्याचं स्वप्न संजय गांधींनी पाहिलं होतं. १९६९ मध्ये ते २४ वर्षांचे होते आणि इंग्लंडमधील रोल्स रॉयस कारखान्यात प्रशिक्षण घेत होते. प्रशिक्षण पूर्ण न करताच त्यांनी भारतात स्वस्त कार बनवण्यासाठी परवाना मागितला. १९७० मध्ये त्यांना हा परवाना मिळाला. हरियाणाचे मुख्यमंत्री बंसीलाल यांनी मारुती कारखान्यासाठी ३०० एकर जमीन दिली. यासाठी १५ हजार शेतकऱ्यांना विस्थापित करण्यात आलं.
28
संजय गांधी यांनी मारुती मोटर्स लिमिटेडची स्थापना केली
१९७० च्या दशकात, पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांचे पुत्र संजय गांधी यांनी मारुती मोटर्स लिमिटेडची स्थापना केली. ते व्यवस्थापकीय संचालक होते, पण त्यांच्या काळात एकही कार बनली नाही. मारुती प्रकल्पाला विरोध केल्याने पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांचे प्रधान सचिव पी.एन. हक्सर यांना काढून टाकण्यात आले. कुटुंबीयांना मदत केल्याचा आरोप इंदिरा गांधींवर झाला, पण त्यांनी तो फेटाळून लावला. संसदेतही हा विषय आला, पण इंदिरा गांधींनी टीकाकडे दुर्लक्ष केले. मारुती प्रकल्पावर भ्रष्टाचार आणि घराणेशाही असे आरोप झाले आणि तो बंद पडला.
38
१९८० मध्ये विमान अपघातात त्यांचा मृत्यू झाला
१९८० च्या दशकात भारताच्या अर्थव्यवस्थेत बदल होत होते. मध्यमवर्गीयांना परवडणारी स्वस्त कार बनवण्याचं संजय गांधींचं स्वप्न होतं. पण १९८० मध्ये विमान अपघातात त्यांचा मृत्यू झाला. त्यानंतर सुझुकी आणि भारत सरकारने मिळून मारुती उद्योग लिमिटेडची स्थापना केली. १९८१ मध्ये झालेला हा करार संजय गांधींच्या मृत्यूनंतर झाला.
जपानी व्यवस्थापन आणि आधुनिक कार्यपद्धतीचा अवलंब करत मारुतीने भारतात वाहन उद्योगाचा नवा अध्याय लिहिला. १९८३ मध्ये कंपनीने आपली पहिली कार बाजारात आणली आणि बुकिंग सुरू झाल्यानंतर अवघ्या दोन महिन्यांत तब्बल १.३५ लाख गाड्यांची मागणी नोंदवली गेली. भारतीय ग्राहकांच्या गरजा ओळखून विश्वासार्ह, किफायतशीर आणि दर्जेदार सेवा देणाऱ्या मारुतीने देशातील कार उद्योगात क्रांती घडवली. या यशाचे श्रेय जपानी कार्यसंस्कृती, शिस्तबद्ध व्यवस्थापन आणि ग्राहकाभिमुख दृष्टिकोनाला दिले जाते. मारुतीची ही सुरुवात पुढे भारतातील सर्वसामान्य कुटुंबांची पहिली कार बनली आणि कंपनीने देशातली आघाडीची कार निर्माता म्हणून आपली ओळख निर्माण केली.
58
संजय गांधी यांच्या वाढदिवसाच्या दिवशी तिची विक्री सुरू झाली
मारुती ८०० ही भारतीय कुटुंबांसाठी बनवलेली पहिली अत्यंत लोकप्रिय आणि परवडणारी कार ठरली. ही कार साधी, वापरण्यास सोपी, टिकाऊ आणि कमी देखभाल खर्चाची होती. १४ डिसेंबर १९८३ रोजी, संजय गांधी यांच्या वाढदिवसाच्या दिवशी तिची विक्री सुरू झाली आणि प्रारंभी तिची किंमत फक्त ५२,५०० रुपये होती. दिल्लीतून सुरुवात झालेली ही कार पुढे संपूर्ण भारतात लोकप्रिय झाली. तिच्या किफायतशीरतेमुळे ती ‘जनता कार’ म्हणून ओळखली जाऊ लागली. भारतीय मध्यमवर्गासाठी ही एक स्वप्नपूर्ती होती आणि देशात खासगी कार संस्कृतीची पायाभरणी करणारी ती एक ऐतिहासिक कार ठरली.
68
इंदिरा गांधींनी बरीच वर्षे ही कार वापरली
पंतप्रधान इंदिरा गांधींनी आपल्या जुन्या फियाट कारला निरोप देत मारुती ८०० खरेदी केली होती. त्यांच्या नवीन कारचा क्रमांक होता DI A 6479. या कारमधून त्या फिरताना रस्त्यांवर लोक त्यांचं उत्साहात स्वागत करत असत. मारुती ८०० ही कार त्यावेळी अँबेसिडर आणि पद्मिनी यांसारख्या पारंपरिक गाड्यांना थेट आव्हान देणारी ठरली होती. तिच्या आकर्षक रूपामुळे आणि नव्या तंत्रज्ञानामुळे लोक ती पाहण्यासाठी रस्त्यांवर गर्दी करत. इंदिरा गांधींनी बरीच वर्षे ही कार वापरली, यावरून तिच्या टिकाऊपणाचा आणि लोकप्रियतेचा अंदाज येतो. ही कार भारतीय राजकारण आणि वाहन इतिहासात एक खास स्थान मिळवून गेली.
78
मारुती ८०० ने भारतीय ऑटोमोबाईल क्षेत्राला एक वेगळी दिशा दिली
मारुती ८०० ही कार भारतात सर्वाधिक यशस्वी ठरलेल्या कारपैकी एक बनली. तिने अनेक विक्रमी विक्रीचे रेकॉर्ड मोडले आणि देशातील कार बाजारात वर्चस्व प्रस्थापित केलं. मारुतीच्या विस्तृत डीलरशिप आणि सेवा केंद्रांच्या जाळ्यामुळे ग्राहकांना सहज सेवा आणि दुरुस्ती उपलब्ध झाली, ज्यामुळे तिची लोकप्रियता वाढत गेली. याशिवाय सुझुकीसोबतची भागीदारी आणि जपानी व्यवस्थापनामुळे गाडीची गुणवत्ता, विश्वासार्हता आणि टिकावूपणा कायम राहिला. भारतीय रस्त्यांसाठी योग्य, चालवायला सोपी आणि देखभाल खर्च कमी असल्यामुळे ही कार सर्वसामान्यांसाठी आदर्श पर्याय ठरली. मारुती ८०० ने भारतीय ऑटोमोबाईल क्षेत्राला एक वेगळी दिशा दिली.
88
आणीबाणीचं समर्थन करतात
आज मेनका गांधी आपले पती संजय गांधी आणि आणीबाणीचं समर्थन करतात. त्यांच्या मते, आणीबाणीमुळे देशात शिस्त आणि शांतता आली. वीज कपात, संप आणि तोडफोड बंद झाली. लोक भयमुक्तपणे फिरू लागले. सर्व वस्तू स्वस्त झाल्या. झोपडपट्ट्या जाऊन त्याजागी स्वच्छ आणि परवडणाऱ्या घरांची निर्मिती झाली. वाळवंट हिरवीगार झाली. हे सगळं संजय गांधींमुळे झालं.
