भारतातील कामकाजाच्या वेळेचे नियम, ओव्हरटाईमवर दुप्पट वेतन

भारतात आठवड्यातील कामकाजाच्या वेळेवर नेहमीच चर्चा होते. कायद्याने कर्मचाऱ्यांसाठी कामकाजाचे कमाल तासही निश्चित केले आहेत.

पण अनेक लोक ओव्हरटाईम करताना या नियमांपासून अनभिज्ञ असतात. भारतात आठवड्यात किती तास काम करण्याचा नियम आहे ते जाणून घ्या. ओव्हरटाईम आणि दंडाची संपूर्ण माहिती.

काही काळापूर्वी, इन्फोसिसचे संस्थापक नारायण मूर्ती यांनी तरुणांना दर आठवड्याला ७० तास काम करण्याचा सल्ला दिला होता, ज्यामुळे मोठा वाद निर्माण झाला.

अलीकडेच, एल अँड टीचे अध्यक्ष एस.एन. सुब्रमण्यन यांनी कर्मचाऱ्यांना ९० तास प्रति आठवडा आणि रविवारीही काम करण्याचा सल्ला दिला, ज्यामुळे हा मुद्दा पुन्हा चर्चेत आला.

कारखाना कायद्यानुसार-

• कर्मचारी दररोज जास्तीत जास्त ८-९ तास काम करू शकतात.
• साप्ताहिक कामकाजाचे तास ४८ पेक्षा जास्त नसावेत.
• ओव्हरटाईमसह एकूण तास ६० पेक्षा जास्त नसावेत.

दुकाने आणि प्रतिष्ठाने कायद्यानुसार (Shops and Establishments Act), दररोज ९ तास आणि साप्ताहिक ४८ तास काम करण्याची मर्यादा आहे.

कारखाना कायद्याच्या कलम ५९ नुसार, ओव्हरटाईम केल्यास कर्मचाऱ्यांना त्यांच्या सामान्य वेतनाच्या दुप्पट वेतन देण्याचा नियम आहे.

जर एखादी कंपनी या नियमांचे पालन करत नसेल, तर कारखाना कायद्याच्या कलम ९२ नुसार: दोन वर्षांपर्यंत तुरुंगवास होऊ शकतो किंवा ₹१ लाखांपर्यंत दंड होऊ शकतो.

२०२० मध्ये लागू झालेल्या कामगार संहितेनुसार दैनंदिन कामकाजाचे तास १२ पर्यंत वाढवता येतात. पण साप्ताहिक कामकाजाचे तास ४८ पेक्षा जास्त नसतील.

कामकाजाचे तास निश्चित करण्यामागे कर्मचाऱ्यांचे आरोग्य आणि उत्पादकता लक्षात घेतली जाते. ओव्हरटाईमचा गैरवापर होऊ नये म्हणून सरकारने कठोर नियम आणि दंडाची तरतूद केली आहे.