Shravan 2025 : महाराष्ट्रात श्रावण १५ दिवस उशिराने का सुरु होतो? जाणून घ्या पंचांगात दडलेले कारण

मुंबई - पावसाळा सुरू होताच नवचैतन्याची लाट उसळते. अनेक घरांमध्ये एक विशेष अध्यात्मिक वातावरण निर्माण होते. सुरूवात होते एका पवित्र महिन्याची, श्रावण, पण हिंदी राज्यांच्या तुलनेत महाराष्ट्रात श्रावण १५ दिवस उशीराने सुरु होतो. जाणून घ्या कारण…

श्रावण महिन्याचे धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व

हिंदू धार्मिक परंपरेनुसार, याच काळात भगवान शिव आणि पार्वती यांचा पुनर्मिलन झाल्याची श्रद्धा आहे. म्हणूनच या महिन्यातील सोमवारी शिवपूजा आणि उपवासाचे विशेष महत्त्व असते.

पण, भारतात विविध प्रांतांमध्ये श्रावण महिन्याची सुरुवात वेगवेगळी का होते? विशेषतः उत्तर भारत आणि महाराष्ट्र यांच्यात या महिन्याच्या सुरुवातीच्या तारखांमध्ये बराच फरक का असतो? हे समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

श्रावण महिन्याचे धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व

श्रावण हा हिंदू पंचांगातील पाचवा महिना असून तो अत्यंत पवित्र मानला जातो. या महिन्यात भाविक सोमवारचे उपवास करतात, जे खास भगवान शिवाला समर्पित असतात. काही जण शनिवारीही देवी पार्वतीसाठी उपवास करतात.

या महिन्यात विविध धार्मिक विधी, व्रते, पूजाअर्चा, सण आणि उत्सव पार पाडले जातात. कुटुंबीय आणि समाज एकत्र येऊन सामूहिक भक्तीमध्ये सहभागी होतात. मंदिरांमध्ये हर हर महादेवचा गजर, ओम नमः शिवायचे जप आणि विविध रांगोळ्या, फुलांची सजावट याने भक्तीचे वातावरण भारून जाते.

श्रावण २०२५: उत्तर भारत आणि महाराष्ट्रामधील फरक कशामुळे?

श्रावण महिन्याच्या सुरुवातीच्या तारखा उत्तर भारत आणि महाराष्ट्र (तसेच दक्षिण भारत) यांच्यात साधारणतः १५ दिवसांचा फरक असतो. यामागे एक महत्त्वाचे कारण म्हणजे लुनर कॅलेंडर प्रणालीतील फरक.

पूर्णिमांत पंचांग – उत्तर भारत

महिना पूर्णिमा (फुलमून) ला संपतो.

या प्रणालीमध्ये श्रावण महिन्याची सुरुवात आषाढ पौर्णिमेनंतर लगेच होते.

श्रावण २०२५ ची सुरुवात: ११ जुलै २०२५

श्रावण सोमवार व्रत:

१४ जुलै

२१ जुलै

२८ जुलै

०४ ऑगस्ट

अमांत पंचांग – महाराष्ट्र आणि दक्षिण भारत

महिना अमावास्येला (न्यू मून) संपतो.

यामध्ये श्रावणाची सुरुवात आषाढ अमावास्येनंतर होते.

श्रावण २०२५ ची सुरुवात: २५ ऑगस्ट २०२४

श्रावण सोमवार व्रत:

२८ जुलै

०४ ऑगस्ट

११ ऑगस्ट

१८ ऑगस्ट

या गणनापद्धतीमुळे महाराष्ट्रात आणि दक्षिण भारतात श्रावण उशिरा सुरू होतो, तर उत्तर भारतात तो लवकर सुरू होतो.

श्रावण महिन्यातील विशेष सण आणि उत्सव

महाराष्ट्रातील उत्सव

नारळी पौर्णिमा: समुद्र किनाऱ्यावरील समाजांमध्ये अत्यंत महत्त्वाचा सण. या दिवशी समुद्राला नारळ अर्पण करून, जलदेवतांची पूजा केली जाते.

मंगळागौर: स्त्रियांसाठी राखीव असलेले हे पारंपरिक उत्सव गाणी, खेळ आणि पारंपरिक जेवणासह साजरे होतात.

दहीहंडी: गोविंदांनी श्रीकृष्णाचा जल्लोषाने जन्मोत्सव साजरा करणे, हे श्रावणातील खास आकर्षण असते.

उत्तर भारतातील उत्सव

रक्षाबंधन: भावंडांमधील प्रेमाचे प्रतीक असलेला हा सण श्रावण पौर्णिमेला साजरा केला जातो. बहिण भावाला राखी बांधते आणि त्याचे रक्षण करण्याचे वचन मागते.

कावड यात्रा: उत्तर भारतात हजारो शिवभक्त गंगेचे पाणी घेऊन पायी चालत भगवान शिवाच्या मंदिरांमध्ये जल अर्पण करतात.

श्रावणातील धार्मिक आचरण

श्रावण महिन्यातील धार्मिक शिस्त अत्यंत कठोर मानली जाते. उपवास, ब्रह्मचर्य, सात्त्विक आहार, दररोज स्नान व पूजा, मंदिरभेटी, जप-तप, व्रते, पारायण, शिवमहिम्न स्तोत्र, रुद्राभिषेक यांचे आयोजन मोठ्या भक्तिभावाने होते.

श्रावण सोमवार उपवास

हा उपवास विशेषतः विवाहित स्त्रिया आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्याकरिता आणि अविवाहित कन्या उत्तम वरासाठी करतात. उपवासादरम्यान पांढऱ्या वस्त्रांचे प्राधान्य, बेलपत्र अर्पण, दूध व जलाभिषेक यांना महत्त्व दिले जाते.

आरोग्यविषयक फायद्यांविषयी

पावसाळ्यात विविध संसर्गजन्य आजार होण्याची शक्यता अधिक असते. या महिन्यात केलेला उपवास, सात्त्विक व वनस्पतीजन्य आहार शरीराला डिटॉक्स करतो. व्रत, संयम, ध्यानधारणा यामुळे मानसिक स्वास्थ्यही वृद्धिंगत होते. त्यामुळेच धार्मिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण असलेला श्रावण महिना आरोग्यदृष्ट्याही उपयुक्त मानला जातो.

श्रावण, श्रद्धेची आणि शिस्तीची संगमभूमी

श्रावण म्हणजे केवळ सण नाही, तर शिस्त, संयम, श्रद्धा आणि सात्त्विकतेचा अनोखा संगम आहे. देवतेप्रती भक्तिभाव, पर्यावरणाविषयी जागरूकता, पावसाच्या स्वागताची तयारी आणि शरीर-मनाच्या शुद्धीचा मार्ग हे सर्व या महिन्यात सामावलेले असते. श्रावण महिन्यातील व्रते केवळ धार्मिक कर्मकांड नसून, ती मानवी जीवनशैली सुधारण्यासाठी रचलेली शिस्तबद्ध प्रणाली आहे.