पालकांना मुलांच्या मालमत्तेवर हक्क असतो का? मुलगा व मुलगी यांच्यासाठी वेगळे नियम

मुलांच्या मालमत्तेवर पालकांचा हक्क कधी असतो हे जाणून घ्या. हिंदू उत्तराधिकार कायदा आणि त्यातील तरतुदींची चर्चा करून, मुलाचे लिंग आणि वैवाहिक स्थिती यानुसार पालकांचे हक्क कसे बदलतात ते समजून घ्या.

मुलांना त्यांच्या पालकांच्या मालमत्तेवर असलेल्या हक्कांविषयी अनेकांना माहिती असते. मात्र, पालकांना मुलांच्या मालमत्तेवर मालकी हक्क सांगण्याचा अधिकार आहे का, याबद्दल तुलनेने कमी माहिती असते. कायद्यानुसार, अशा दाव्यांचे नियमन करणारे विशिष्ट नियम आहेत आणि मुलाच्या लिंगासह काही विशिष्ट परिस्थितींवर अवलंबून असतात. हा लेख हिंदू उत्तराधिकार कायदा आणि त्यातील महत्त्वाच्या सुधारणा लक्षात घेऊन, भारतीय उत्तराधिकार कायद्याअंतर्गत पालकांचा मुलांच्या मालमत्तेवर हक्क कधी असतो याचा आढावा घेतो.

पालकांचा मुलांच्या मालमत्तेवरील सर्वसामान्य अधिकार

सामान्यतः, कायद्याने पालकांना त्यांच्या मुलांच्या मालमत्तेवर स्वयंचलित हक्क मिळत नाहीत. मात्र, काही विशिष्ट परिस्थितीत त्यांना हक्क सांगता येतो. हिंदू उत्तराधिकार कायद्यात २००५ मध्ये सुधारणा करण्यात आल्या, ज्यामध्ये मुलाचे मृत्यूपत्र न करता निधन झाल्यास पालकांना त्याच्या/तिच्या मालमत्तेचा वारसा मिळण्याच्या अटी नमूद केल्या आहेत.

पालकांना मुलांच्या मालमत्तेवर हक्क कधी मिळतो?

हिंदू उत्तराधिकार कायद्याच्या नियमानुसार जर एखादे प्रौढ अविवाहित मूल मृत्यूपत्र न करता मृत्यू पावले, तर त्या परिस्थितीत पालकांना त्या मालमत्तेचा वारसा मिळतो. विशेष म्हणजे, अशा परिस्थितीत पालकांना मुलाच्या संपत्तीवर संपूर्ण मालकी हक्क मिळत नाही. त्याऐवजी आई व वडील या दोघांना संपत्तीवर स्वतंत्र व वेगळे हक्क दिले जातात. याचा अर्थ असा की, दोन्ही पालक मालमत्तेचे हक्क सामायिक करतात, परंतु त्यातील कोणालाही संपूर्ण हक्क दिला जात नाही.

वारस म्हणून आईचे प्राधान्य

हिंदू उत्तराधिकार कायद्यानुसार, एखाद्या मुलाच्या अकाली मृत्यूच्या वेळी आईला प्रथम वारस म्हणून प्राधान्य दिले जाते. जर मुलाचा मृत्यूपत्र न करता मृत्यू झाला तर मालमत्तेवर पहिला हक्क आईचा असतो. वडीलही त्या मालमत्तेवर हक्क सांगण्यास पात्र असले तरी त्यांना दुसऱ्या वारसाच्या स्थानी ठेवले जाते. जर आई हयात नसेल किंवा वारसा स्वीकारण्यास असमर्थ असेल, तर वडिलांचे हक्क लागू होतात. अशा परिस्थितीत, वडील व इतर वारस वारसा समान प्रमाणात वाटून घेतात.

मुलगा आणि मुलगी यांच्यासाठी वेगळे नियम

मुलाच्या किंवा मुलीच्या मालमत्तेवर त्यांच्या पालकांचे वारसा हक्क देखील मूल स्त्री किंवा पुरुष आहे यावर अवलंबून असतात. हिंदू उत्तराधिकार कायदा या लिंगाधारित फरकांना स्पष्टपणे परिभाषित करतो:

मुलगा:

• जर मुलगा मृत्यूपत्र न करता मृत्यू पावला, तर आईला पहिला वारस मानले जाते, त्यानंतर वडिलांचा हक्क येतो.
• जर आई हयात नसेल, तर वडील व इतर वारस मालमत्तेवर समान हक्क राखून ती वाटून घेतात.

मुलगी:

•  याच्या उलट, जर मुलगी मृत्यूपत्र न करता मृत्यू पावली, तर तिच्या मालमत्तेवर प्रथम हक्क तिच्या मुलांचा असतो, त्यानंतर तिच्या पतीचा.
•  मृत मुलीच्या आई-वडिलांना तिच्या संपत्तीवर हक्क मिळतो, परंतु तो फक्त तिच्या मुलांना आणि पतीला त्यांचा हिस्सा मिळाल्यानंतरच.
•  जर ती मुलगी अविवाहित असेल, तर तिच्या संपत्तीचे वारस म्हणून तिच्या आई-वडिलांना मानले जाते.

मात्र, जर ती विवाहित असेल आणि मृत्यूपत्र न करता मृत्यू पावली, तर वारसा हक्कासाठी प्रथम तिच्या मुलांना, नंतर पतीला प्राधान्य दिले जाते. अशा परिस्थितीत, पालकांना मालमत्तेवर हक्क फक्त वरील वारसांचा हिस्सा दिल्यानंतरच मिळतो.  

आणखी वाचा: