वडिलोपार्जित मालमत्तेवर किती वर्षांपर्यंत दावा करता येतो? जाणून घ्या कायदा नेमकं काय सांगतो

वडिलोपार्जित मालमत्ता म्हणजे चार पिढ्यांपासून अविभाजित राहिलेला वारसा, ज्यावर मुलांना जन्मताच हक्क मिळतो. मर्यादा कायदा, १९६३ नुसार, हक्क नाकारल्यापासून १२ वर्षांच्या आत दावा दाखल करणे आवश्यक आहे, अन्यथा हक्क गमावण्याचा धोका असतो. 

वडिलोपार्जित मालमत्तेवर किती वर्षांपर्यंत दावा करता येतो?

देशात जमीन–मालमत्तेबाबतचे वाद नवीन नाहीत. विशेषत: वडिलोपार्जित मालमत्तेवरील हक्क, विभाजन आणि दाव्याबाबतचा गोंधळ अनेक घरांमध्ये मोठ्या वादाला कारणीभूत ठरतो. योग्य माहिती नसल्याने अनेक वारसदार कायदेशीर हक्क असूनही वेळेत दावा दाखल करत नाहीत आणि नंतर हक्क गमावतात. त्यामुळे वडिलोपार्जित मालमत्ता म्हणजे नक्की काय आणि त्यावर दावा करण्याची मुदत किती हे समजणे अत्यंत आवश्यक आहे. 

वडिलोपार्जित मालमत्ता म्हणजे काय?

वडिलोपार्जित मालमत्ता म्हणजे कुटुंबात सलग चार पिढ्यांपासून हक्काने मिळालेली आणि औपचारिक विभाजन न झालेली मालमत्ता. जसे पणजोबा, आजोबा, वडील, मुले अशा प्रकारे मालमत्ता वारशाने पुढे गेली असेल, तर ती वडिलोपार्जित मानली जाते.

यातील महत्त्वाची बाब म्हणजे

मुलांना जन्मताच या मालमत्तेवर कायदेशीर हक्क मिळतो.

त्यामुळे वडिलांनी एकतर्फी निर्णय घेऊन ही मालमत्ता विकणे किंवा वाटणे कायदेशीरदृष्ट्या ग्राह्य धरले जात नाही.

सर्व वारसदारांची मंजुरी आवश्यक असते. 

दावा दाखल करण्याची कायदेशीर वेळमर्यादा किती?

मर्यादा कायदा, 1963 नुसार वडिलोपार्जित मालमत्तेवर हक्क सिद्ध करण्यासाठी 12 वर्षांच्या आत दावा दाखल करणे बंधनकारक आहे. म्हणजे जर एखाद्याचे नाव मालमत्तेतून वगळले गेले असेल किंवा हक्क नाकारण्यात आला असेल, तर त्याने 12 वर्षांच्या आत न्यायालयात दावा करणे अनिवार्य आहे. या वेळेनंतर दाखल केलेला दावा न्यायालय स्वीकारण्याची शक्यता अत्यल्प असते. 

12 वर्षांनंतरही दावा करता येतो का?

काही विशेष परिस्थितींमध्ये न्यायालय 12 वर्षांनंतरचा दावा स्वीकारू शकते. मात्र त्यासाठी

पुरावे मजबूत असणे

कागदपत्रे स्पष्ट असणे

विलंबाचे ठोस कारण देणे आवश्यक

उदा.

फसवणूक

कागदपत्रांमध्ये फेरफार

चुकीची माहिती

मानसिक अस्वस्थता

जाणूनबुजून हक्क दडपणे

अशा कारणांवर आधारित विलंब मान्य केला जाऊ शकतो. मात्र ही प्रकरणे अत्यंत दुर्मीळ असतात आणि प्रत्येक प्रकरण स्वतंत्रपणे तपासले जाते. 

वडिलोपार्जित मालमत्तेतून मुलाचे नाव काढता येते का?

साध्या भाषेत उत्तर नाही. पालक त्यांच्या स्वतःच्या कमाईतील मालमत्तेबाबत निर्णय घेऊ शकतात; परंतु वडिलोपार्जित मालमत्ता ही जन्मसिद्ध हक्काची असल्याने मुलांचे नाव त्यातून सहज काढता येत नाही. फक्त अत्यंत विशेष परिस्थितींमध्ये न्यायालय अशा प्रकरणांचा विचार करते. तरीही निकाल पालकांच्या बाजूने लागेल याची खात्री नसते. 

मालमत्तेबाबतचे नियम वेळीच समजून घ्या

वडिलोपार्जित मालमत्ता म्हणजे सलग पिढ्यानपिढ्या मिळालेला वारसा आणि त्यावर दावा करण्यासाठी कायद्यानुसार 12 वर्षांची मर्यादा आहे. योग्य वेळी योग्य माहिती नसल्यास हक्क गमावण्याची शक्यता वाढते. म्हणूनच अशा मालमत्तेबाबतचे नियम समजून घेणे आणि गरजेप्रमाणे त्वरित कायदेशीर मदत घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.