मोठा बदल! केंद्र सरकार आणणार नवीन हवामानाधारित पीक विमा योजना, भरपाई मिळणार तात्काळ

Pik Vima Yojana: हवामान बदलामुळे होणारे शेतकऱ्यांचे नुकसान टाळण्यासाठी केंद्र सरकार नवीन हवामानावर आधारित पीक विमा योजना आणत आहे. पॅरामेट्रिक विमा नावाच्या या योजनेत, हवामानाच्या आकडेवारीनुसार शेतकऱ्यांना थेट आणि तात्काळ नुकसान भरपाई मिळेल. 

केंद्र सरकार आणणार हवामानावर आधारित नवीन पीक विमा योजना

मुंबई: वाढत्या जागतिक तापमानामुळे हवामानामध्ये सतत अनिश्चितता आणि नैसर्गिक आपत्ती वाढत आहेत. यामुळे शेतकऱ्यांचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होत असून, त्यांच्यावर आर्थिक संकट ओढवत आहे. या पार्श्वभूमीवर केंद्र सरकारकडून हवामानावर आधारित नवीन पीक विमा योजना आणण्याचा विचार सुरू आहे.

या योजनेचा उद्देश म्हणजे अतिवृष्टी, दुष्काळ, गारपीट, बेमोसमी पाऊस यांसारख्या घटनांमुळे होणारे शेतीचे नुकसान कमी करणे, तसेच शेतकऱ्यांना तात्काळ आणि पारदर्शक आर्थिक मदत उपलब्ध करून देणे. 

ग्लोबल वॉर्मिंगमुळे वाढते हवामानाचे धोके

गेल्या काही वर्षांत महाराष्ट्र, पंजाब, हरियाणा आणि उत्तर भारतात बेमोसमी हवामानामुळे पिकांचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले आहे. काही ठिकाणी जनावरे दगावली, तर अनेक शेतकऱ्यांचे संपूर्ण उत्पन्न बुडाले. तज्ज्ञांच्या मते, या सगळ्यामागे ग्लोबल वॉर्मिंग हे मुख्य कारण आहे.

आजकाल पावसाळ्यात दुष्काळ आणि उन्हाळ्यात अतिवृष्टीसारख्या घटना वारंवार घडत आहेत. या बदलत्या परिस्थितीचा विचार करून सरकारने हवामानाधारित विमा योजना सुरू करण्याचा निर्णय घेतला आहे. 

सध्याची पीक विमा योजना आणि तिचे मर्यादित फायदे

सध्या ‘प्रधानमंत्री फसल विमा योजना (PMFBY)’ अंतर्गत शेतकऱ्यांना विमा संरक्षण मिळते. मात्र, या योजनेत नुकसान भरपाईसाठी पंचनामा, अहवाल आणि वेळखाऊ पडताळणी प्रक्रिया आवश्यक असते. त्यामुळे अनेक वेळा शेतकऱ्यांना भरपाई मिळायला उशीर होतो आणि आर्थिक अडचणी वाढतात. 

नवीन ‘पॅरामेट्रिक विमा योजना’ कशी असेल?

नव्या योजनेमध्ये पारंपरिक प्रक्रियेऐवजी ‘पॅरामेट्रिक विमा प्रणाली (Parametric Insurance)’ लागू केली जाणार आहे. ही प्रक्रिया पूर्णपणे डेटा-आधारित आणि स्वयंचलित असेल.

पावसाचे प्रमाण ठराविक मर्यादेपेक्षा कमी किंवा जास्त असेल,

तापमान ठराविक पातळीवर जाईल,

किंवा वाऱ्याचा वेग अधिक असेल…

…तर विमा कंपनी स्वयंचलितपणे भरपाईची रक्कम शेतकऱ्यांच्या खात्यात जमा करेल.

यासाठी कोणताही अर्ज, कागदपत्रे किंवा तपासणीची गरज भासणार नाही हेच या योजनेचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य आहे. 

फिजीचा यशस्वी अनुभव, भारतात आता अंमलबजावणीची तयारी

‘फिजी’ हा पॅरामेट्रिक विमा प्रणाली लागू करणारा पहिला देश आहे. तिथे चक्रीवादळ, पूर आणि दुष्काळाच्या काळात शेतकऱ्यांना झपाट्याने आर्थिक मदत मिळाली. भारत आता फिजीच्या यशस्वी मॉडेलचा अभ्यास करून, देशातील हवामान आणि शेतीच्या गरजेनुसार सुधारित योजना लागू करणार आहे. 

भारतावर हवामान बदलाचा मोठा फटका

‘जर्मनवॉच ग्लोबल क्लायमेट रिस्क इंडेक्स 2025’ नुसार, भारत हा हवामान बदलामुळे सर्वाधिक प्रभावित होणाऱ्या देशांमध्ये सहाव्या क्रमांकावर आहे. 1993 ते 2022 या कालावधीत देशात 400 हून अधिक नैसर्गिक आपत्ती घडल्या, ज्यात 80,000 हून अधिक नागरिकांचा मृत्यू झाला. याचा थेट फटका शेती, पशुधन आणि ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला बसला आहे. 

नवीन विमा पद्धतीमुळे काय बदल होणार?

तात्काळ नुकसानभरपाई

पारदर्शक आणि डेटा-आधारित प्रक्रिया

कागदपत्रांची गरज नाही

हवामान बदलांवर वेगवान प्रतिसाद

शेतकऱ्यांचा आत्मविश्वास आणि आर्थिक स्थैर्य वाढणार

केंद्र सरकारच्या या नव्या योजनेमुळे हवामान बदलामुळे सतत झळ सोसणाऱ्या शेतकऱ्यांना मोठा दिलासा मिळण्याची अपेक्षा आहे.