Wildlife Facts : वाघ, चित्ता आणि बिबट्या हे तिघेही मोठे मांजर कुळातील प्राणी आहेत, परंतु त्यांच्या शरीररचना, शिकार करण्याची पद्धत, वास्तव्य, स्वभाव आणि क्षमता यात मोठे फरक आहेत.
वन्यजीवांच्या जगात वाघ, चित्ता आणि बिबट्या या तीनही मांसाहारी प्रजातींचे वेगळे महत्त्व आहे. दिसायला काही प्रमाणात एकसारखे वाटले तरी त्यांच्या शरीररचना, शिकार करण्याची पद्धत, राहणीमान आणि स्वभावामध्ये खूप मोठे फरक आहेत. अनेकांना चित्ता आणि बिबट्या यांच्यातील फरक ओळखणे कठीण जाते, तर वाघाची काही विशेष वैशिष्ट्ये सर्वांनाच ठाऊक असतात. आज आपण या तिघांतील प्रमुख फरक, रंजक तथ्ये आणि त्यांची जीवनशैली जाणून घेऊया.
26
शरीररचना आणि दिसण्यातील फरक
वाघ हा या तिघांपैकी सर्वात मोठा आणि शक्तिशाली प्राणी आहे. त्याच्या अंगावर काळ्या पट्ट्यांची रचना दिसते. वाघाचे शरीर जाड, मजबूत आणि वजन 300 किलोपर्यंत असू शकते.
चित्ता मात्र सर्वांत सडपातळ आणि हलका असतो. त्याचा रंग सोनेरी-पिवळसर असून अंगावर काळे गोलसर डाग असतात. त्याचे शरीर वेगासाठी बनलेले असते. लांब पाय, सडपातळ कंबर आणि लवचिक कणा.
बिबट्या याच्या अंगावरही काळे डाग असतात, पण हे डाग रोसेट (फुलांसारखे) आकारात असतात. तो चित्त्यापेक्षा जाड, पण वाघापेक्षा बारीक असतो. दिसायला तो तिघांत सर्वांत संतुलित वाटतो.
36
वेग, शक्ती आणि शिकार करण्याची पद्धत
चित्ता पृथ्वीवरील सर्वात वेगवान जमिनीवरील प्राणी मानला जातो. तो ताशी 110–120 किमी वेगाने धावू शकतो. त्यामुळे त्याची शिकार प्रामुख्याने पाठलाग करूनच होते. वाघ अत्यंत शक्तिशाली असतो. तो एकहाती मोठ्या जनावरांनाही खाली पाडू शकतो. त्याची शिकार करताना तो गुपचूप दबा धरून बसतो आणि अचानक झडप घालतो. बिबट्या हुशार आणि चपळ असतो. बिबट्या झाडावरून अचानक हल्ला करतो आणि आपली शिकार झाडावर उचलून नेतो हे त्याचे सर्वात खास वैशिष्ट्य आहे.
वाघ प्रामुख्याने घनदाट जंगल, पाण्याजवळील प्रदेश आणि गवताळ भागात राहतो. भारतातील बंगाल वाघ सर्वात प्रसिद्ध. चित्ता मोकळ्या मैदानात, सवाना क्षेत्रात किंवा कमी दाट झाडीत राहणे पसंत करतो कारण त्याला धावण्यासाठी पुरेशी जागा हवी असते. बिबट्या मात्र तिघांत सर्वात जास्त अॅडजस्ट होणारा प्राणी आहे. दाट जंगल, डोंगर, गावे, शहरी भागाच्या जवळही तो दिसतो. त्याची शिकार क्षमता आणि चढाई कौशल्य यामुळे तो कुठेही टिकतो.
56
आवाज, वर्तन आणि स्वभावातील वैशिष्ट्ये
वाघाचा गर्जना करण्याचा आवाज सर्वांत तीव्र आणि दुरवर ऐकू येणारा आहे. चित्ता मात्र गुरगुरू शकत नाही—तो केवळ ‘चिरप’ किंवा ‘स्क्वी’ सारखे आवाज करतो. हे त्याचे विशेष वैशिष्ट्य आहे. बिबट्या अत्यंत शांत, गुप्त आणि एकाकी राहणारा प्राणी आहे. बिबटे क्वचितच माणसांना दिसतात कारण ते दबक्या पावलांनी फिरतात.
66
संरक्षण आणि अस्तित्वावरील धोका
वाघ सर्वाधिक संकटग्रस्त प्रजातींपैकी एक आहे. जंगलतोड, शिकारी आणि निवासस्थान कमी झाल्याने त्यांची संख्या कमी झाली. चित्ताही संकटात आहे, विशेषतः अफ्रिकेबाहेरचे चित्ते अधिक दुर्मिळ झाले आहेत. बिबट्या तुलनेने जास्त आढळतो, परंतु त्याच्यावरही शिकारी आणि मानव-विरोधी संघर्षाचा धोका वाढतो आहे.
