रेल्वे बजेटचा विसर, आता केंद्रीय बजेटमध्येच विलीन!

२०१७ मध्ये केंद्रीय बजेट आणि रेल्वे बजेटचे विलीनीकरण झाले. भारतातील आर्थिक व्यवस्थापन आणि वाहतूक नियोजन सुधारण्यासाठी हे पाऊल उचलण्यात आले.

फेब्रुवारी १ रोजी अर्थमंत्री केंद्रीय बजेट सादर करणार असताना एक विस्मृतीत बजेट आहे. रेल्वे बजेट स्वतंत्रपणे सादर करायचे नाही असे ठरवण्यात आले आहे. अर्थमंत्र्यांनी केंद्रीय बजेट सादर केल्याप्रमाणे एकेकाळी रेल्वे बजेटलाही महत्त्व होते. २०१७ मध्ये केंद्रीय बजेट आणि रेल्वे बजेटचे विलीनीकरण झाले. भारतातील आर्थिक व्यवस्थापन आणि वाहतूक नियोजन सुधारण्यासाठी हे पाऊल उचलण्यात आले. वसाहतवादी काळातील परंपरा म्हणून स्वतंत्र रेल्वे बजेट होते. २०१७ मध्ये बजेटचे विलीनीकरण झाले तेव्हा अर्थमंत्री अरुण जेटली आणि रेल्वेमंत्री सुरेश प्रभु होते.

शंभर वर्षांपूर्वी १९२४ मध्ये रेल्वे बजेट केंद्रीय बजेटपासून वेगळे करण्यात आले. अ‍ॅकवर्थ समितीच्या शिफारशीनुसार हे करण्यात आले. २०१६ पर्यंत ही पद्धत सुरू होती. केंद्रीय बजेटच्या काही दिवस आधी रेल्वे बजेट सादर केले जात असे. २०१६ मध्ये, बिबेक देबरॉय यांच्या अध्यक्षतेखालील नीती आयोग समितीने स्वतंत्र बजेटची पद्धत रद्द करण्याची शिफारस केली. या आधारावर, रेल्वे बजेट केंद्रीय बजेटमध्ये विलीन करण्यात आले आणि अरुण जेटली यांनी २०१७ च्या फेब्रुवारीमध्ये संयुक्त बजेट सादर केले, तीच पद्धत आजही सुरू आहे.

विलीनीकरणाची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये अशी होती:

रेल्वे मंत्रालय एक विभागीय व्यावसायिक संस्था म्हणून कार्यरत राहील.

रेल्वेसाठी बजेट अंदाज आणि अनुदानासाठी मागणीचे स्वतंत्र विधान संसदेत सादर केले जाईल.

रेल्वेचा अंदाजपत्रक समाविष्ट करून एकच विनियोजन विधेयक तयार करून अर्थ मंत्रालय संसदेत सादर करेल, त्यासंबंधित सर्व कायदेविषयक काम अर्थ मंत्रालय हाताळेल.

रेल्वेला लाभांश देण्यापासून सूट मिळेल.

भांडवली खर्चाचा एक भाग भागविण्यासाठी अर्थ मंत्रालय रेल्वे मंत्रालयाला एकूण बजेटरी सहाय्य देईल.

रेल्वे बजेट केंद्रीय बजेटमध्ये विलीन केल्याने महामार्ग, रेल्वे आणि अंतर्देशीय जलमार्गांमधील बहुपद्धती वाहतूक नियोजन सुलभ होईल;