भारतीय ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर पाकिस्तानी कंटेंटला बंदी, राष्ट्रीय सुरक्षेमुळे घेतला निर्णय

भारत सरकारने राष्ट्रीय सुरक्षा, सार्वजनिक सुव्यवस्था आणि भारताच्या राजनैतिक हितसंबंधांना धोका निर्माण होऊ शकतो म्हणून ओटीटी प्लॅटफॉर्म आणि स्ट्रीमिंग सेवांना पाकिस्तानातून येणारा कंटेंट तात्काळ थांबवण्याचे निर्देश दिले आहेत.

एक महत्त्वपूर्ण निर्णय घेत भारत सरकारने सर्व ऑनलाइन स्ट्रीमिंग प्लॅटफॉर्मना, ओटीटी सेवा आणि डिजिटल मध्यस्थ कंपन्यांसह, पाकिस्तानातून येणारा कंटेंट तात्काळ थांबवण्याचे निर्देश दिले आहेत. माहिती आणि प्रसारण मंत्रालयाने (MIB) दिलेल्या या निर्देशात राष्ट्रीय सुरक्षा आणि भारताची सार्वभौमता आणि अखंडता राखण्याची गरज अधोरेखित केली आहे.

८ मे, २०२५ रोजी ऑनलाइन क्युरेटेड कंटेंट प्रकाशकांना, मीडिया स्ट्रीमिंग प्लॅटफॉर्म आणि मध्यस्थ कंपन्यांना पाठवलेल्या अधिकृत सूचनेनुसार, हा निर्णय माहिती तंत्रज्ञान (मध्यस्थ मार्गदर्शक तत्वे आणि डिजिटल मीडिया नीति संहिता) नियम, २०२१ च्या भाग-III अंतर्गत तरतुदींवर आधारित आहे. हे नियम सरकारला ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मसाठी नीति संहिता लागू करण्याचे अधिकार देतात, विशेषतः राष्ट्राच्या हितांना हानी पोहोचवू शकणाऱ्या कंटेंटबाबत.

नीति संहिता प्रकाशकांना अशा कोणत्याही कंटेंटचे काळजीपूर्वक मूल्यांकन करण्याची आवश्यकता आहे जे:

• भारताच्या सार्वभौमत्व आणि अखंडतेवर परिणाम करू शकते,
• राष्ट्रीय सुरक्षेला धोका निर्माण करू शकते,
• मैत्रीपूर्ण परदेशी देशांशी भारताचे संबंध खराब करू शकते, किंवा
• हिंसाचार भडकवू शकते किंवा सार्वजनिक सुव्यवस्था बिघडवू शकते.

या नियमांनुसार, सूचनेत विशेषतः नमूद केले आहे की सर्व ओटीटी प्लॅटफॉर्म आणि मीडिया स्ट्रीमिंग सेवांनी “पाकिस्तानातून येणारी वेब-सिरीज, चित्रपट, गाणी, पॉडकास्ट आणि इतर स्ट्रीमिंग मीडिया कंटेंट, सबस्क्रिप्शन-आधारित मॉडेलवर उपलब्ध असो किंवा अन्यथा, तात्काळ बंद करावीत.”

अलिकडच्या दहशतवादी घटना आणि सुरू असलेल्या राजनैतिक संघर्षानंतर भारत आणि पाकिस्तानमधील तणाव वाढल्याच्या पार्श्वभूमीवर हे व्यापक निर्देश आले आहेत. अधिकाऱ्यांचा असा विश्वास आहे की पाकिस्तानातून येणाऱ्या कंटेंटमध्ये असे कथानक किंवा संदेश असू शकतात जे भारताच्या राष्ट्रीय हिताच्या विरोधात असतात, स्पष्टपणे किंवा अप्रत्यक्षपणे.

मंत्रालयाने प्लॅटफॉर्मना हे देखील आठवण करून दिली की आयटी नियमांचा नियम ३(१)(ब) मध्यस्थ कंपन्यांना त्यांच्या सेवा राष्ट्रीय एकता, अखंडता, संरक्षण किंवा सार्वजनिक सुव्यवस्थेला धोका निर्माण करण्यासाठी वापरल्या जात नाहीत याची खात्री करण्यासाठी वाजवी प्रयत्न करण्याची आवश्यकता आहे. यामध्ये तृतीय पक्षांनी होस्ट केलेला किंवा क्युरेट केलेला असला तरीही समस्याप्रधान कंटेंटचे निरीक्षण करणे, काढून टाकणे किंवा त्यावर प्रवेश अक्षम करण्याची जबाबदारी समाविष्ट आहे.

सूचनेत विशिष्ट प्लॅटफॉर्म किंवा कंटेंट शीर्षकांची नावे नसली तरी ती भारतीय अधिकारक्षेत्रात कार्यरत असलेल्या सर्व भारतीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्ट्रीमिंग सेवांना प्रभावीपणे लागू होते. उद्योगातील तज्ज्ञांना अपेक्षा आहे की Netflix, Amazon Prime Video आणि YouTube सारखे प्लॅटफॉर्म तात्काळ अंतर्गत अनुपालन पुनरावलोकने सुरू करतील.

तथापि, टीकाकारांनी सेन्सॉरशिप आणि कलात्मक अभिव्यक्ती आणि सीमापार सांस्कृतिक देवाणघेवाणीसाठी संभाव्य परिणामांबद्दल चिंता व्यक्त केली आहे. मुक्त भाषणाचे समर्थक असा युक्तिवाद करतात की केवळ कंटेंटच्या मूळ आधारावर संपूर्ण बंदी जास्त व्यापक आणि उलट परिणाम करणारी असू शकते.

आतापर्यंत, पाकिस्तानकडून कोणतेही अधिकृत उत्तर दिलेले नाही. तथापि, निरीक्षकांना लक्षात आले आहे की यामुळे दोन्ही देशांमधील आधीच नाजूक असलेल्या लोकांमधील संबंध आणखी ताणले जाऊ शकतात.

अलिकडच्या वर्षांत भारत आणि पाकिस्तानमध्ये लादलेल्या मालमत्तेवरील आणि व्यापारावरील निर्बंधांच्या मालिकेत ही घटना भर घालते, जी दोन्ही बाजूंनी कठोर धोरणात्मक भूमिका दर्शवते. भारतीय अधिकाऱ्यांनी ध्वजांकित केलेल्या देशांशी संबंध असलेल्या कोणत्याही आंतरराष्ट्रीय कंटेंटचे क्युरेशन किंवा परवाना देताना स्ट्रीमिंग प्लॅटफॉर्मना आता काळजीपूर्वक वागावे लागेल.