UPI कसे काम करते ते जाणून घ्या?, तुमचा UPI किती सुरक्षित आहे?

UPI Payment Guide: यूपीआय किंवा युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस ही एक रिअल-टाइम डिजिटल पेमेंट सिस्टम आहे. हे अ‍ॅपवरून कोणालाही पैसे पाठवण्याची, बिल पेमेंट करण्याची आणि बँक खाती व्यवस्थापित करण्याची परवानगी देते. सर्वप्रथम, UPI म्हणजे काय, ही प्रणाली कशी कार्य करते आणि त्याची मुख्य वैशिष्ट्ये काय आहेत हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. हे तुम्हाला डिजिटल पेमेंट सोपे करण्यात त्याची भूमिका समजून घेण्यास मदत करेल.

युनिफाइड पेमेंट इंटरफेस (UPI) म्हणजे काय?

UPI म्हणजे युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस. ही नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) द्वारे तयार केलेली रिअल-टाइम पेमेंट सिस्टम आहे. UPI मुळे स्मार्टफोनद्वारे वेगवेगळ्या बँक खात्यांमध्ये पैसे पाठवणे आणि प्राप्त करणे शक्य होते. UPI वापरकर्त्यांना एकाच मोबाइल अॅपचा वापर करून कुठेही पैसे पाठवण्याची किंवा प्राप्त करण्याची, बिल भरण्याची आणि ऑनलाइन खरेदी करण्याची सुविधा देते. UPI QR कोड, व्हर्च्युअल पेमेंट अॅड्रेस (VPA) किंवा UPI-नोंदणीकृत मोबाइल नंबरद्वारे पेमेंट सुलभ करते.

युनिफाइड पेमेंट इंटरफेस (UPI) कसे काम करते?

UPI एका साध्या पण प्रभावी चौकटीवर काम करते. हे डिजिटल व्यवहारांना सुलभ करते.

स्टेप १. वापरकर्त्याची नोंदणी कशी करावी

UPI वापरण्यासाठी, वापरकर्ते प्रथम UPI-सक्षम अॅप डाउनलोड करतात. जसे की फोन पे, गुगल पे, पेटीएम इ. अ‍ॅप इन्स्टॉल केल्यानंतर, ते त्यांचे बँक खाते लिंक करून आणि व्हर्च्युअल पेमेंट अॅड्रेस (VPA) तयार करून नोंदणी करतात, उदाहरणार्थ, user@bankname, जो वापरकर्त्याचा UPI आयडी म्हणून काम करतो.

स्टेप २. व्यवहार सुरू करण्याची पद्धत

जेव्हा एखाद्या वापरकर्त्याला पेमेंट करायचे असते, तेव्हा तो प्राप्तकर्त्याचा VPA (उदा., merchant@bankname) निवडून, QR कोड स्कॅन करून किंवा त्याचा UPI आयडी टाकून ते करू शकतो. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या ग्राहकाला एखाद्या व्यक्तीला पैसे भरायचे असतील तर तो त्या व्यक्तीचा QR कोड स्कॅन करू शकतो किंवा त्याचा VPA प्रविष्ट करू शकतो.

स्टेप ३. वापरकर्ता पुरावा कसा निश्चित केला जातो

व्यवहार अधिकृत करण्यासाठी वापरकर्त्याला त्याचा UPI पिन प्रविष्ट करावा लागेल. नोंदणी दरम्यान तयार केलेला हा एक सुरक्षित ६-अंकी कोड आहे. यामुळे फक्त खातेधारकच व्यवहार करू शकतो याची खात्री होते.

स्टेप ४. व्यवहार प्रक्रिया नियम

एकदा UPI पिन टाकला की, अॅप UPI सर्व्हरला पेमेंट रिक्वेस्ट पाठवते. सर्व्हर विनंतीची पडताळणी करतो आणि वापरकर्त्याच्या बँकेशी आणि प्राप्तकर्त्याच्या बँकेशी संपर्क साधून संपूर्ण प्रक्रिया हाताळतो.

स्टेप ५. व्यवहाराची पुष्टी करणे

बँकांकडून व्यवहाराची पुष्टी झाल्यानंतर वापरकर्त्याला पेमेंट यशस्वी किंवा अयशस्वी झाल्याबद्दल संदेश मिळतो. समजा एखाद्याला ₹१००० पाठवणे यशस्वी झाले, तर अॅप "merchant@bankname ला ₹१००० चे पेमेंट यशस्वी झाले" असा संदेश दाखवतो.

स्टेप ६. सेटलमेंट

यूपीआय प्रणाली बँकांमध्ये पैशांचे जलद हस्तांतरण करण्यास अनुमती देते. वापरकर्ते सामान्यतः काही मिनिटांत व्यवहार पूर्ण करतात.

फोनपे, गुगल पे आणि पेटीएम सारख्या अ‍ॅप्ससह, यूपीआय डिजिटल व्यवहार करण्याचा एक कार्यक्षम, सुरक्षित आणि सोयीस्कर मार्ग बनला आहे, ज्यामुळे भारतासारख्या देशात त्याची जलद वाढ होत आहे.

UPI सह, वापरकर्ते त्यांच्या बँक खात्यांमधून थेट पेमेंट करू शकतात.

UPI मधील पुश व्यवहारांमुळे वापरकर्त्यांना त्यांच्या खात्यांमधून थेट पेमेंट सुरू करण्याची परवानगी मिळते. हे त्यांना प्राप्तकर्त्याला पैसे पाठवण्याची परवानगी देते. ही पद्धत सामान्यतः खरेदी करण्यासाठी, बिल भरण्यासाठी किंवा मित्र आणि कुटुंबियांना पैसे पाठवण्यासाठी वापरली जाते.

स्टेप १: व्यवहार सुरू करणे आणि अधिकृत करणे

व्यवहार सुरू करणे: ग्राहक त्यांच्या UPI-सक्षम अॅपचा वापर करून प्राप्तकर्त्याचे तपशील, व्यवहाराची रक्कम आणि कोणत्याही पर्यायी नोट्स प्रविष्ट करतात.

रिक्वेस्ट राउटिंग: ग्राहकाचे अॅप व्यवहाराची विनंती पेमेंट सर्व्हिस प्रोव्हायडर (PSP) कडे फॉरवर्ड करते, जो मध्यस्थ म्हणून काम करतो.

NPCI द्वारे पडताळणी: PSP ही विनंती नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) कडे पाठवते, जे UPI व्यवहारांवर देखरेख करते.

बँक पडताळणी: पाठवणाऱ्याची बँक व्यवहाराची सत्यता पडताळते. खात्यातील शिल्लक तपासते आणि ग्राहकांच्या ओळखपत्रांची पडताळणी करते.

अधिकृतता: पडताळणीनंतर, पाठवणाऱ्याची बँक व्यवहार अधिकृत करते आणि व्यवहार सुरक्षित करण्यासाठी डिजिटल स्वाक्षरी तयार करते.

स्टेप २: पडताळणी आणि पैसे हस्तांतरण

तपशीलांची देवाणघेवाण: पडताळणी आणि राउटिंगसाठी PSP पाठवणाऱ्याचे बँक तपशील UPI सिस्टमसोबत शेअर करते.

निधी कपात: एनपीसीआय खात्याचे तपशील आणि निधीची उपलब्धता तपासते. जर पुरेसा निधी उपलब्ध असेल, तर NPCI पाठवणाऱ्याच्या खात्यातून कपात सुरू करते.

प्राप्तकर्त्याला क्रेडिट: प्राप्तकर्त्याच्या बँकेला व्यवहाराची रक्कम मिळते आणि ती प्राप्तकर्त्याच्या खात्यात जमा होते, ज्यामुळे व्यवहाराच्या तपशीलांची पुष्टी होते.

व्यवहाराची पुष्टीकरण: UPI सर्व्हर ग्राहकाच्या अॅपला प्रतिसाद पाठवतो, यशस्वी व्यवहाराची पुष्टी करतो आणि एक संदर्भ आयडी प्रदान करतो.

UPI पेमेंट सिस्टमचे काय फायदे आहेत?

UPI हे विद्यमान नॅशनल इलेक्ट्रॉनिक फंड ट्रान्सफर (NEFT), रिअल-टाइम ग्रॉस सेटलमेंट (RTGS) आणि इमिजिएट पेमेंट सर्व्हिस (IMPS) सिस्टीमवर अवलंबून आहे. या स्थापित डिजिटल पेमेंट सिस्टीम UPI चा कणा म्हणून काम करतात, बँकांमध्ये निधीचे अखंड हस्तांतरण सुलभ करतात, वेळेवर आणि सुरक्षित व्यवहार सुनिश्चित करतात.

तुम्ही UPI वापरून करू शकता ओव्हर-द-काउंटर आणि बारकोड पेमेंट 

ओव्हर-द-काउंटर (ओटीसी) पेमेंटसाठी यूपीआयचा वापर केला जाऊ शकतो. यामुळे वापरकर्त्यांना क्यूआर कोड स्कॅन करून किंवा व्हर्च्युअल पेमेंट अॅड्रेस (व्हीपीए) टाकून जलद व्यवहार करता येतात. याव्यतिरिक्त, UPI युटिलिटीज आणि मोबाईल रिचार्ज सारख्या बिल पेमेंट सुलभ करते.

UPI ची वैशिष्ट्ये

UPI ही एक जलद, रिअल-टाइम प्रणाली आहे जी वर्षातील 24*7, 365 दिवस उपलब्ध असते, जी काही क्षणात पैसे हस्तांतरित करण्यास सक्षम असते.

UPI ही एकमेव पेमेंट सिस्टीम आहे जी तुम्हाला स्वतःला किंवा ऑनलाइन व्यापाऱ्यांना बँकेद्वारे पेमेंटची विनंती करण्यासाठी संदेश पाठवण्याची परवानगी देते. ही सुविधा NEFT आणि IMPS सारख्या जुन्या प्रणालींमध्ये उपलब्ध नाही.

UPI द्वारे पेमेंट करण्यासाठी किंवा पैसे काढण्यासाठी NPCI कोणतेही अतिरिक्त शुल्क आकारत नाही.

आवर्ती पेमेंटसाठी NPCI द्वारे UPI ऑटोपे फंक्शन तुम्हाला तुमचे बिल सहजतेने भरण्याची परवानगी देते.

UPI व्यवहार मर्यादा आणि शुल्क

UPI व्यवहारांना विशिष्ट मर्यादा आणि किमान शुल्क असते, ज्यामुळे ते वापरकर्त्यांसाठी एक परवडणारा पर्याय बनतो.

UPI व्यवहार मर्यादा: UPI वापरकर्त्यांना प्रति व्यवहार ₹१ लाख पर्यंत हस्तांतरित करण्याची परवानगी देते, दररोज जास्तीत जास्त २० व्यवहार. बँक आणि विशिष्ट UPI-सक्षम अॅपनुसार या मर्यादा बदलू शकतात.

शुल्क: साधारणपणे, वापरकर्त्यासाठी UPI व्यवहार मोफत असतात. तथापि, काही बँका त्यांच्या धोरणांवर अवलंबून, आवर्ती देयके किंवा व्यापारी व्यवहार यासारख्या विशिष्ट सेवांसाठी नाममात्र शुल्क आकारू शकतात.

UPI कोणत्या समस्या सोडवते?

डिजिटल पेमेंटच्या आधीच्या काळात प्रचलित असलेल्या अनेक समस्यांचे निराकरण UPI प्रभावीपणे करते, जसे की:

यामुळे रोख रक्कम बाळगण्याची गरज नाहीशी होते, ज्यामुळे चोरी किंवा तोटा होण्याचा धोका कमी होतो.

यामुळे चेक लिहिण्याचा आणि जमा करण्याचा त्रास कमी होतो.

यामुळे व्यवहारांसाठी बँक किंवा एटीएममध्ये जाण्याची वेळखाऊ प्रक्रिया कमी होते.

UPI पेमेंट कसे वापरावे?

UPI वापरून अखंड डिजिटल व्यवहार सुनिश्चित करण्यासाठी, काही मूलभूत आवश्यकता आहेत:

तुमच्याकडे UPI-सक्षम अनुप्रयोगांना समर्थन देणारी विश्वसनीय ऑपरेटिंग सिस्टम असलेला स्मार्टफोन असल्याची खात्री करा.

UPI सेवा देणाऱ्या बँकेत सक्रिय खाते असणे आवश्यक आहे.

पडताळणीसाठी तुमच्या बँक खात्याशी जोडलेला मोबाईल नंबर असणे आवश्यक आहे.

UPI सेवा प्रभावीपणे वापरण्यासाठी एखाद्याकडे सक्रिय इंटरनेट कनेक्शन असणे आवश्यक आहे.

व्यापारी UPI प्रणालीला प्राधान्य का देतात?

व्यापाऱ्यांसाठी, UPI हा एक गेम-चेंजर आहे. UPI द्वारे काही सेकंदात पैसे ट्रान्सफर होतात. यामुळे रोख प्रवाह राखण्यास मदत होते. व्यापाऱ्यांना निधी जलद उपलब्ध होतो.

वाढलेली सुरक्षा

डिजिटल युगात सुरक्षितता अत्यंत महत्त्वाची आहे. या बाबतीत UPI उत्तम आहे. २एफए आणि बायोमेट्रिक पडताळणीसह बहु-स्तरीय सुरक्षा प्रोटोकॉलसह यूपीआय प्रत्येक व्यवहार अनधिकृत प्रवेशापासून सुरक्षित असल्याची खात्री करते.

ग्राहकांचे चांगले समाधान 

UPI मुळे केवळ व्यापाऱ्यांना थेट फायदा होतोच असे नाही तर ग्राहकांचा अनुभवही सुधारतो. ग्राहक UPI देत असलेल्या सोयीचा आणि गतीचा फायदा घेतात.

एकत्रीकरणाची सोय

डेव्हलपर्स आणि तंत्रज्ञान-जाणकार व्यापाऱ्यांसाठी, UPI एक सुव्यवस्थित एकीकरण प्रक्रिया देते. अनेक पेमेंट गेटवे आणि प्लॅटफॉर्म एपीआय देतात जे ऑनलाइन स्टोअर्स आणि अॅप्लिकेशन्समध्ये यूपीआय सेवांचे अखंड एकत्रीकरण सक्षम करतात.

डिजिटल व्यवहारांची उपलब्धता

डिजिटल पेमेंटच्या वर्चस्वामुळे, पेमेंट पर्याय म्हणून UPI ​​ऑफर केल्याने व्यापारी संबंधित राहतील आणि विस्तृत ग्राहकांपर्यंत पोहोचू शकतील याची खात्री होते.

व्यवहार खर्चात कपात

पारंपारिक पेमेंट पद्धती किंवा कार्ड-आधारित पेमेंटपेक्षा UPI व्यवहारांवर सहसा कमी शुल्क असते. व्यवहार खर्चात झालेली ही घट पेमेंट स्वीकारण्यासाठी एक परवडणारा पर्याय बनवते, ज्यामुळे व्यापाऱ्यांचे एकूण आर्थिक आरोग्य सुधारते.

अनेकांना या प्रश्नांची उत्तरे जाणून घ्यायची आहेत

प्रश्न: UPI वापरण्यासाठी माझ्याकडे एटीएम असणे आवश्यक आहे का?

उत्तर: नाही, UPI वापरण्यासाठी तुम्हाला फक्त बँक खाते आणि इंटरनेट अॅक्सेस असलेला मोबाईल फोन आवश्यक आहे. फक्त तुमचे बँक खाते UPI-सक्षम अॅपशी लिंक करा.

प्रश्न: UPI वापरून मी किती पैसे ट्रान्सफर करू शकतो?

उत्तर: तुम्ही UPI वापरून दररोज १ लाख रुपयांपर्यंत ट्रान्सफर करू शकता.

प्रश्न: UPI पेमेंटसाठी काही कमाल मर्यादा आहे का?

उत्तर: हो, २४ तासांच्या कालावधीत प्रति खाते UPI व्यवहारांची कमाल मर्यादा १ लाख रुपये आहे. काही बँकांसाठी ही मर्यादा कमी असू शकते. व्यापारी जास्तीत जास्त २ लाख रुपयांपर्यंतचे UPI व्यवहार करू शकतात.

प्रश्न: UPI पेमेंट सुरक्षित आहेत का?

उत्तर: हो, UPI पेमेंट सुरक्षित आहेत. ते रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया आणि एनपीसीआय द्वारे नियंत्रित केले जातात आणि पेटीएम सारखे पेमेंट अॅप्स सर्व मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करतात. पेमेंट फक्त नोंदणीकृत सिम कार्ड किंवा मोबाइल नंबर असलेल्या फोनवरूनच सुरू करता येते आणि त्यासाठी गुप्त UPI पिन पुष्टीकरण आवश्यक असते.

प्रश्न: मी UPI द्वारे ₹२ लाख ट्रान्सफर करू शकतो का?

उत्तर: नाही, एका UPI व्यवहाराची कमाल मर्यादा ₹१ लाख आहे.

प्रश्न: UPI पेमेंट कसे काम करते?

उत्तर: UPI पेमेंट करण्यासाठी, तुम्हाला तुमच्या पसंतीच्या पेमेंट अॅपवर UPI खाते तयार करावे लागेल. एकदा सेट अप झाल्यानंतर, तुम्ही प्राप्तकर्त्याचा संपर्क क्रमांक, UPI आयडी किंवा QR कोड वापरून पेमेंट करू शकता.

प्रश्न: UPI आयडी म्हणजे काय?

उत्तर: UPI आयडी हा UPI अॅपद्वारे प्रत्येक वापरकर्त्याला दिलेला एक अद्वितीय व्हर्च्युअल पेमेंट पत्ता आहे. हे पैसे ट्रान्सफर करण्यासाठी इतरांसोबत शेअर केले जाऊ शकते, ज्यामुळे खात्याचे तपशील शेअर करण्याची गरज नाहीशी होते.

प्रश्न: मला UPI पेमेंटसाठी पैसे द्यावे लागतील का?

उत्तर: नाही, UPI वापरण्यासाठी कोणतेही शुल्क नाही. तुम्ही त्वरित आणि मोफत पैसे पाठवू शकता.