Reels Addiction : तुम्हालाही जडले आहे रील्सचे व्यसन? तुम्ही तासन्तास मोबाईलवर घालवता? असे करा ब्रेक

सोशल मीडियावरील रील्सचे व्यसन वाढत आहे, त्याचे मानसिक आणि शारीरिक परिणाम यांची चर्चा केली आहे. व्यसनातून बाहेर पडण्यासाठी काही प्रभावी मार्ग सुचवले आहेत.

मुंबई - आजच्या पिढीला सोशल मीडिया म्हणजे काय हे कोणाला माहीत नाही सांगा… आता जन्मलेल्या बाळापासून ते शेवटचे दिवस मोजत असलेल्या वृद्धापर्यंत सोशल मीडिया पोहोचले आहे. इंस्टाग्राम, फेसबुक, ट्विटर एक ना दोन, मोबाईल उघडला की वेळ घालवण्यासाठी बरेच काही सोशल मीडियावर आहे. इंस्टाग्राम आल्यानंतर तर सगळेच त्यात बुडून गेले आहेत. रील्स माणसाचे नवीन व्यसन बनत चालले आहे. काही अहवालांनुसार आपण दररोज पन्नास ते शंभर रील्स पाहतो.

रील्स येण्यापूर्वी भारतात आठ कोटी लोक इंस्टाग्राम वापरत होते. रील्स आल्यानंतर छत्तीस कोटी लोक वापरत आहेत. यातील पन्नास टक्के लोक फक्त रील्ससाठी इंस्टाग्रामवर खाते उघडून इंस्टाग्राम वापरत आहेत. त्यामुळे दररोज २०० अब्ज रील्स अपलोड होतात. जगभरात माणसांच्या संख्येपेक्षा रील्स जास्त निर्माण होत आहेत. रील्स पाहता पाहता दररोज तीन ते चार तास निघून जातात. मग या डिजिटल व्यसनातून मुक्ती कशी मिळवायची? इंस्टाग्राम शॉर्ट्स ही नव्वद सेकंदांची छोटी सामग्री आहे. पण तेच आपल्याला तासन्तास इंस्टाग्राममध्ये बुडवून ठेवते. कारण ही शॉर्ट्स तशीच डिझाइन केलेली आहेत. नव्वद सेकंदांचा व्हिडिओ आहे म्हणून पाहणारे आपण मोबाईल स्क्रीन दाबत तासन्तास त्यात बुडून जातो. रील्समध्ये येणारी ट्रेंडिंग गाणी, ब्राइट कलर्स, फोटोज आपल्याला त्यात बुडवून ठेवतात आणि आपली बोटे आपोआप स्क्रीनवर वर सरकवत राहतात. आपल्याला त्यात अडकवून ठेवण्यासाठी त्यात ऑटो प्ले एकामागून एक चालू राहते. साधारणपणे एक रील स्क्रोल करण्यासाठी अर्धा सेकंदही लागत नाही. पण तोपर्यंत दुसरी रील चालू होईल अशी व्यवस्था केलेली असते.

इंस्टाग्रामचा अल्गोरिदम आपल्या आवडीनिवडी जाणून घेऊन आपल्याला जे हवे ते कंटेंट देतो. तुम्ही इंस्टाग्राम रील्स पाहिल्या असतील तर तुम्हाला लक्षात आले असेल की आपल्याला काहीतरी खायचे वाटले तर अन्नाचे कंटेंट असलेले रील्स येतात. तसेच दुःखात असाल तर दुःखी रील्स येतात. ती न पाहिल्यास काहीतरी हरवले आहे असे वाटते. एका अंदाजानुसार, दररोज रील्स स्क्रोल करताना आपण ३९० मीटर लांबीची स्क्रीन स्क्रोल करतो.

वरील सर्व परिणाम पाहता रील्स मानसिकदृष्ट्या परिणाम करत आहेत. कशा प्रकारचा मानसिक परिणाम म्हणजे डोपामाइनचा परिणाम आणि लक्ष कमी होणे. डोपामाइन म्हणजे आपल्या आवडीचे काम केल्यावर शरीरात डोपामाइन स्रवते. हे डोपामाइन पुन्हा ते काम करण्यास प्रोत्साहित करते. पण रील्सने डोपामाइन हायजॅक केले आहे असे अनेक तज्ज्ञ सांगतात. आवडीचे रील्स पाहिल्याने डोपामाइन स्रवते. स्रवलेले डोपामाइन पुन्हा जास्त रील्स पाहण्यास प्रोत्साहित करते.

तसेच लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता कमी होते. पूर्वी माणूस १२ सेकंद दुसरीकडे लक्ष न देता एकाच ठिकाणी लक्ष केंद्रित करू शकत होता, आता ही क्षमता आठ सेकंदांपेक्षा कमी झाली आहे. त्यामुळे कोणतेही काम जास्त वेळ करू शकत नाही. पूर्ण चित्रपट पाहू शकत नाही, मुलांना वाचता येत नाही. यासोबतच उच्च रक्तदाबासारखे आजार येत आहेत. स्मरणशक्ती कमी होत आहे. सखोल विचार करू शकत नाही. मग या रील्सच्या व्यसनातून बाहेर कसे पडायचे? काही नियम पाळल्यास रील्सच्या व्यसनातून बाहेर पडता येते.

सर्वप्रथम, रील्स पाहायचे वाटले तर ते विचार डायव्हर्ट करा, रील्सऐवजी दुसऱ्या कामात स्वतःला गुंतवा. सुरुवातीला जमेल नाही, पण प्रयत्न केल्यास जमेल. दुसरे म्हणजे, पाच सेकंदांचा नियम. मोबाईल वापरायचा विचार आला की पाच सेकंद थांबा आणि विचार करा आणि मनाला दुसरीकडे वळवा. तिसरे म्हणजे, मोबाईल वापरण्याची वेळ निश्चित करा. इतकाच वेळ मोबाईल वापरेन असा नियम स्वतःला घालून घ्या.

चौथे म्हणजे, सोशल मीडिया मॉनिटरिंग टूल्स वापरा. आता बहुतेक मोबाईलमध्ये डिजिटल वेलबीइंगसारखे मॉनिटरिंग टूल्स आहेत. यातून आपण किती वेळ मोबाईल वापरतो हे कळते. यातच स्क्रीन लिमिटही लावता येते. पाचवे म्हणजे, चांगला अल्गोरिदम तयार करा. सोशल मीडियावर तुम्ही जे जास्त पाहता तेच कंटेंट पुन्हा पुन्हा दाखवले जाते. त्यामुळे आपल्याला जे उपयुक्त आहे ते जास्त पाहिल्यास तसेच कंटेंट येईल. यातून बरेच काही शिकता येते.

सहावे म्हणजे, चांगली दिनचर्या ठेवा, योग, ध्यान यांसारख्या सवयींवर भर द्या, कोणत्या वेळी काय करायचे ते रोज नियमित करा, चांगली पुस्तके वाचा. या सवयी रोज पाळल्यास मोबाईलकडे जाणारे लक्ष कमी होईल.