Marathi Shravan : महाराष्ट्रात श्रावण महिना उशीरा का सुरु होतो? उत्तर भारतात का लवकर सुरु होतो? जाणून घ्या "शास्त्रोक्त" माहिती

मुंबई - श्रावण महिना अत्यंत पवित्र आणि धार्मिकदृष्ट्या महत्त्वाचा मानला जातो. हिंदी पंचांगानुसार श्रावण महिन्याची सुरुवात लवकर होते, तर मराठी पंचांगात श्रावण काही दिवस उशिरा सुरू होतो. असं का होतं, यामागचं शास्त्र काय आहे, हे समजून घेणे गरजेचे आहे.

पंचांगाच्या दोन वेगवेगळ्या पद्धती

भारतीय कालगणना दोन प्रमुख प्रणालींवर आधारित आहे, अमांत पद्धती आणि पूर्णिमांत पद्धती.

अमांत पद्धत:

या पद्धतीनुसार महिना अमावास्येनंतर सुरू होतो.

महाराष्ट्र, गुजरात, कर्नाटक, आंध्रप्रदेश आणि गोवा या राज्यांमध्ये ही पद्धत वापरली जाते.

त्यामुळे मराठी पंचांगानुसार श्रावण महिना आषाढ अमावास्यानंतर सुरू होतो.

पूर्णिमांत पद्धत:

या पद्धतीनुसार महिना पूर्णिमेनंतर सुरू होतो.

उत्तर भारतातील राज्यांमध्ये, जसे की उत्तर प्रदेश, बिहार, राजस्थान, मध्य प्रदेश, पूर्णिमांत पद्धतीचा स्वीकार केला आहे.

त्यामुळे हिंदी पंचांगानुसार श्रावण महिना आषाढ पौर्णिमेनंतर लगेच सुरू होतो.

उदाहरणाद्वारे समजावून घेऊया

समजा आषाढ महिन्याची पूर्णिमा २२ जुलै रोजी आहे आणि अमावस्या ५ ऑगस्ट रोजी आहे.

हिंदी पंचांगानुसार (पूर्णिमांत), श्रावण महिना २३ जुलैलाच सुरू होतो.

परंतु मराठी पंचांगानुसार (अमांत), श्रावण महिना ६ ऑगस्टपासून सुरू होतो.

म्हणजेच साधारणतः १४-१५ दिवसांचा फरक पडतो.

धार्मिक व सांस्कृतिक दृष्टिकोन

श्रावण महिन्यातील व्रते, पूजा, उपासना या दोन्ही पद्धतींमध्ये तशीच असते. फरक फक्त त्याच्या तारखांमध्ये असतो. नागपंचमी, श्रावणी सोमवार, रक्षाबंधन इत्यादी सण एकाच धार्मिक पार्श्वभूमीवर आधारित आहेत, पण दोन्ही पंचांगांनुसार वेगळ्या तारखांना साजरे होतात.

म्हणून, उत्तर भारतात रक्षाबंधन आधी होतो आणि महाराष्ट्रात काही दिवस उशिरा. काही ठिकाणी एकाच सणाच्या दोन वेगळ्या तारखा बघायला मिळतात, ज्यामुळे सामान्य लोकांमध्ये संभ्रम होतो.

परंपरा आणि विज्ञान यांचा समन्वय

भारतीय पंचांग हे खगोलशास्त्रावर आधारित असते. चंद्राच्या गतीनुसार मास ठरवले जातात. म्हणूनच अमावास्या व पूर्णिमा या दोन प्रमुख तिथींवर आधारित मासगणना प्रणाली विकसित झाली.

हा फरक जरी परंपरेवर आधारित असला, तरी दोन्ही पद्धती योग्य आणि मान्य आहेत. हजारो वर्षांपासून या प्रणाली अस्तित्वात आहेत आणि त्या अनुकरणीय आहेत.

धार्मिक महत्त्व, पूजा-विधी आणि सण मात्र सर्वत्र सारखेच

हिंदी आणि मराठी श्रावण महिन्याच्या सुरुवातीतील फरक हा फक्त पंचांगाच्या गिणतीच्या पद्धतीवर आधारित आहे. हिंदी पंचांग पूर्णिमेनंतर महिना सुरू करतो तर मराठी पंचांग अमावास्येनंतर. धार्मिक महत्त्व, पूजा-विधी आणि सण मात्र सर्वत्र सारखेच असतात. हे आपल्या भारतातील सांस्कृतिक विविधतेचे एक अनोखे दर्शन आहे.