महायुती ठराव आणि अदानींच्या बोलीने ऐतिहासिक पुनर्विकासाची सुरुवात

धारावीच्या पुनर्विकास आणि परिवर्तनाबाबत अनेक वर्षांच्या अनिश्चितता आणि विलंबानंतर, आता महाराष्ट्रातील फडणवीस-शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील युती सरकारच्या निर्णायक पावलांमुळे या प्रकल्पाने लक्षणीय प्रगती केली आहे. 

धारावी पुनर्विकास प्रकल्प (DRP) हा सर्वात अनोखा नागरी नूतनीकरण उपक्रम आहे, ज्याचा उद्देश धारावीचा कायापालट करणे हा आहे, जगातील सर्वात मोठ्या आणि सर्वाधिक दाट लोकवस्ती असलेल्या झोपडपट्टी भागांपैकी एक. मुंबईच्या मध्यभागी सुमारे 590 एकरमध्ये पसरलेली, झोपडपट्टी अनेक दशकांपासून अनौपचारिक वसाहती, लघुउद्योग आणि विविध समुदायांच्या केंद्रात विकसित झाली आहे.

धारावीच्या पुनर्विकास आणि परिवर्तनाबाबत अनेक वर्षांच्या अनिश्चितता आणि विलंबानंतर, आता महाराष्ट्रातील फडणवीस-शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील युती सरकारच्या निर्णायक पावलांमुळे या प्रकल्पाने लक्षणीय प्रगती केली आहे. झोपडपट्ट्यांचे सुनियोजित घरे, सुधारित स्वच्छता आणि आधुनिक पायाभूत सुविधा – रहिवाशांसाठी महत्त्वाच्या गरजा या उद्देशाने धारावीच्या पुनर्विकासाची कल्पना सर्वप्रथम 2004 मध्ये मांडण्यात आली होती.

तथापि, अनेक सरकारांचा पाठिंबा असूनही, राजकीय बदल, आर्थिक आव्हाने आणि रहिवाशांमधील मालमत्ता हक्कांच्या गुंतागुंतीच्या समस्यांमुळे प्रकल्पाला सुमारे दोन दशके विलंब झाला.

प्रत्येक नवीन प्रशासनाने स्वतःच्या अजेंडासह प्रकल्पाशी संपर्क साधला, परंतु निधी, प्रकल्पाची व्याप्ती आणि पुनर्वसन योजनांबद्दलच्या मतभेदांमुळे कोणतीही प्रगती रोखली गेली.

केवळ 2018 मध्ये, प्रकल्पाला गती मिळाली, तथापि, तरीही, उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील सरकारच्या काळात, प्रकल्पाला इतर अनेक अडथळ्यांचा सामना करावा लागला. या कालावधीत, सुरुवातीला एक कंत्राट दुबईस्थित सेक्लिंक टेक्नॉलॉजी कॉर्पोरेशनला देण्यात आले, ज्याने सर्वाधिक 7,200 कोटी रुपयांची बोली लावली होती.

तेव्हा अदानी समूहाने या प्रकल्पासाठी 4,529 कोटी रुपयांची बोली लावली होती. मात्र, सरकारच्या दिरंगाईमुळे आणि अनिर्णयतेमुळे हा करार अखेर रद्द झाला. या विलंबामुळे मुंबईच्या शहरी विकासाची गमावलेली संधी म्हणून या निर्णयावर टीका करण्यात आली.

मात्र, भाजपच्या विशेषत: देवेंद्र फडणवीस यांच्या सातत्यपूर्ण प्रयत्नांमुळे या वेळी मागे फिरले नाही. भाजप आणि शिवसेनेच्या नेतृत्वाखालील महायुतीचे सरकार सत्तेवर आल्यानंतर धारावीच्या पुनर्विकासावर नव्याने लक्ष केंद्रित करण्यात आले. यामुळे मागील विलंब आणि अकार्यक्षमता दूर करण्याच्या उद्देशाने 2022 मध्ये पुनर्रचित बोली प्रक्रिया झाली.

पुनर्विकासासाठी फडणवीस-शिंदे यांचे प्रयत्न

सत्तेत आल्यापासून, महायुती सरकारने भूसंपादनाला अंतिम रूप देऊन आणि पुनर्वसन आणि पायाभूत सुविधांमध्ये सुधारणा करण्यासाठी धोरणे समायोजित करून धारावी प्रकल्प पुढे नेला आहे. आर्थिकदृष्ट्या मजबूत आणि तांत्रिकदृष्ट्या सक्षम विकासकाची निवड सुनिश्चित करण्यासाठी प्रकल्पासाठी बोली प्रक्रियेची पुनर्रचना करण्यात आली.

सुमारे 28,000 कोटी रुपयांच्या या प्रकल्पाची प्रारंभिक बोली मागील सरकारने प्रशासकीय अनिर्णयतेमुळे रद्द केली होती, ज्यामुळे प्रकल्पाची व्यवहार्यता आणि निवड निकषांबाबत चिंता निर्माण झाली होती. महायुती सरकारने कठोर पात्रता निकष लावून निविदा प्रक्रिया पुन्हा सुरू करण्याचा निर्णय घेतला.

या कठोर पुनर्नियोजनाचा उद्देश विलंब आणि आर्थिक कमतरता टाळणे हा होता, आणि केवळ उच्च पात्र संस्थाच धारावीने उभ्या असलेल्या अनन्य लॉजिस्टिक, सामाजिक आणि पायाभूत सुविधांच्या आव्हानांना हाताळू शकतील याची खात्री करून घेतली.

अशा प्रकारे, पुनर्रचित बोली प्रक्रियेत पारदर्शकता, आर्थिक ताकद आणि अनुभव यांना प्राधान्य दिले. सुधारित प्रक्रियेने भारतीय पायाभूत सुविधांतील प्रमुख खेळाडूंना आकर्षित केले, परंतु आर्थिक संसाधने आणि मोठ्या प्रकल्पांमधील अनुभवासाठी प्रसिद्ध असलेल्या अदानी समूहानेच करार जिंकला.

अदानी रियल्टी, डीएलएफ आणि श्री नमन डेव्हलपर्स या तीन देशांतर्गत खेळाडूंनी पुनर्विकास प्रकल्पासाठी निविदा सादर केल्या. अदानी यांनी अत्यंत स्पर्धात्मक बोली प्रस्तावित केली, ज्यामध्ये प्रकल्पाच्या पहिल्या टप्प्यासाठी प्रारंभिक गुंतवणूक म्हणून अंदाजे 5,069 कोटी रुपयांसह धारावीचा विकास करण्यासाठी वचनबद्धता व्यक्त करण्यात आली होती, ज्याचा एकूण प्रकल्प खर्च 20,000 कोटी रुपयांपेक्षा जास्त असू शकतो.

यासह पुढे जाण्याने प्रगतीचा एक मजबूत आधार देखील सुनिश्चित केला, केवळ भौतिक पुनर्विकासालाच नव्हे तर तेथील रहिवाशांचे पुनर्वसन तसेच आर्थिक परिसंस्थेचे रक्षण करण्यालाही प्राधान्य दिले.