Krishna Janmashtami 2025 : श्रीकृष्णाला ५६ भोग का दाखवतात? वाचा धार्मिक महत्व आणि कथा

येत्या १५ ऑगस्टला श्रीकृष्ण जन्माष्टमी साजरी केली जाणार आहे. यानिमित्त श्रीकृष्णाची मोठ्या भक्तीभावाने पूजा-प्रार्थना केली जाते. यासोबत कृष्णाला ५६ भोगांचा नैवेद्य दाखवला जातो. पण या भोगांचे महत्व आणि का दाखला जातो हे माहितेय का? हेच जाणून घेऊ.

श्रीकृष्ण जन्माष्टमी 2025

हिंदू धर्मात श्रीकृष्णाच्या भक्तीमध्ये ‘५६ भोग’ दाखवण्याला अत्यंत महत्त्व आहे. हा प्रघात प्राचीन काळापासून चालत आलेला असून, त्यामागे धार्मिक, पौराणिक आणि भावनिक कारणे आहेत. ५६ भोग म्हणजे ५६ प्रकारचे विविध खाद्यपदार्थ, जे भगवान श्रीकृष्णाला अर्पण केले जातात. हे पदार्थ गोड, खारट, तिखट, आंबट अशा विविध चवींनी युक्त असतात. भोग दाखवताना भक्तांच्या मनात एकच भावना असते. भगवानाला सर्वोत्कृष्ट, समृद्ध आणि प्रेमाने बनवलेले अन्न अर्पण करणे.

५६ भोगाची पौराणिक कथा

कथेनुसार, व्रजभूमीतील लोक श्रीकृष्णाला दररोज आठ प्रहर अन्न देत असत. एक दिवस ८ प्रहर म्हणजे २४ तासांचे विभाजन असून, प्रत्येक प्रहरात श्रीकृष्णाला सात प्रकारचे पदार्थ अर्पण केले जात. अशा प्रकारे दिवसात एकूण ८ × ७ = ५६ प्रकारचे भोग दाखवले जात. दुसरी कथा अशी आहे की, गोवर्धन पूजेच्या दिवशी श्रीकृष्णाने सात दिवस सतत गोवर्धन पर्वत उचलून गोकुळवासीयांचे रक्षण केले. त्या काळात त्यांना अन्न मिळाले नाही. त्यानंतर गोकुळवासीयांनी त्यांच्या उपासाची भरपाई म्हणून ५६ प्रकारचे पदार्थ अर्पण केले, जो प्रघात पुढे चालू राहिला.

५६ भोगाचे धार्मिक महत्त्व

५६ भोग हे केवळ खाद्यपदार्थ नसून भक्तीभाव, कृतज्ञता आणि समर्पणाचे प्रतीक आहेत. श्रीकृष्णाला भोग दाखवून भक्त आपले प्रेम आणि श्रम अर्पण करतात. यातून ‘देव हा कुटुंबाचा एक सदस्य’ आहे, अशी भावना निर्माण होते. भोगातील प्रत्येक पदार्थाचा आपला सांस्कृतिक आणि ऋतुनुसार महत्त्व असतो—उदा. पावसाळ्यातील भजी, उन्हाळ्यातील फळे, हिवाळ्यातील लाडू इत्यादी.

५६ भोगाची रचना आणि प्रकार

भोगात गोड पदार्थ (लाडू, पेढे, रसगुल्ले), तळणीचे पदार्थ (पुरी, कचोरी), दुधावर आधारित पदार्थ (श्रिखंड, बासुंदी), फळे, भाज्या, डाळी, भात, चटण्या आणि लोणची यांचा समावेश होतो. काही ठिकाणी तर ५६ भोगांसाठी पारंपरिक यादी पिढ्यान्पिढ्या जपली जाते. भोगाची मांडणी देखील अत्यंत आकर्षक आणि कलात्मक पद्धतीने केली जाते, ज्यातून श्रीकृष्णाच्या बाललीलेचे दर्शन घडते.

भक्तीचा उत्सव

५६ भोग दाखवण्याचा दिवस म्हणजे भक्ती, आनंद आणि समाधानाचा दिवस. मंदिरांमध्ये आणि घरी भक्त मोठ्या उत्साहाने हा सोहळा साजरा करतात. भोग अर्पण झाल्यानंतर ते प्रसाद म्हणून भक्तांना वाटले जाते, ज्यामुळे भक्तिभाव आणि एकात्मतेचा संदेश मिळतो. त्यामुळे ५६ भोग हा केवळ अन्नाचा सोहळा नसून, तो भक्त आणि भगवान यांच्यातील प्रेमाचा उत्सव आहे.