येत्या ६ सप्टेंबरला अनंत चतुर्दशी साजरी केली जाणार आहे. दहा दिवस बाप्पाची मनोभावे पूजा-प्रार्थना केल्यानंतर त्याला पाणावलेल्या डोळ्यांनी निरोप दिला जाणार आहे. अशातच बाप्पाच्या विसर्जनावेळी काय करावे आणि कोणत्या चुका करणे टाळावे हे जाणून घेऊया.
गणेशोत्सव हा महाराष्ट्रासह संपूर्ण भारतातील सर्वांत मोठ्या प्रमाणावर साजरा होणारा उत्सव आहे. दहा दिवस चालणाऱ्या या उत्सवाचा शेवट गणेश विसर्जनाने होतो. घरगुती तसेच सार्वजनिक गणेशमूर्तींचे विसर्जन करताना भक्तिभाव, आनंद आणि भावनिकता याबरोबरच पर्यावरणाचे भान ठेवणे देखील अत्यंत महत्त्वाचे आहे. विसर्जन म्हणजे केवळ मूर्तीला पाण्यात सोडणे नव्हे, तर श्रीगणेशाला निरोप देताना पर्यावरण संवर्धन आणि सामाजिक जबाबदारीची जाणीव ठेवणे होय. त्यामुळे विसर्जनाच्या काळात काही गोष्टी करणे आवश्यक आहे, तर काही गोष्टी टाळणे तितकेच गरजेचे आहे.
24
गणेश विसर्जनावेळी काय करावे?
सर्वप्रथम विसर्जनासाठी शक्यतो शासकीय व स्थानिक स्वराज्य संस्थांनी ठरवून दिलेल्या कृत्रिम तलावांचा किंवा विसर्जन टाक्यांचा वापर करावा. यामुळे नद्या, तळी किंवा समुद्राचे प्रदूषण कमी होते. विसर्जनापूर्वी श्रीगणेशाची विधिवत पूजा करून आरती करावी आणि कुटुंबीय, मित्रमंडळींसह विसर्जनाचा आनंद उत्साहात साजरा करावा. मूर्ती शक्यतो शाडूच्या मातीची असावी, कारण ती सहज विरघळते आणि पाण्याला हानी पोहोचवत नाही. विसर्जनाच्या वेळी मूर्ती पाण्यात हळूहळू सोडावी, फेकून देऊ नये. पूजेतील फुले, हार, नारळ, मूळा यांसारखे नैसर्गिक साहित्य पाण्यात टाकण्याऐवजी गोळा करून कंपोस्टिंगसाठी वापरावे. तसेच विसर्जन मिरवणुकीत ढोल-ताशांचा आवाज, ध्वनीवर्धकांचा आवाज मर्यादित ठेवावा जेणेकरून नागरिक, रुग्णालये आणि विद्यार्थ्यांना त्रास होणार नाही. सर्वांत महत्त्वाचे म्हणजे विसर्जन करताना स्वच्छता राखावी, प्लास्टिकच्या पिशव्या टाळाव्यात आणि जागोजागी कचरा फेकू नये.
34
गणेश विसर्जनावेळी काय टाळावे?
विसर्जनासाठी प्लास्टर ऑफ पॅरिसच्या (POP) मूर्तींचा वापर टाळावा, कारण त्या पाण्यात विरघळत नाहीत आणि जलस्रोतांचे प्रदूषण वाढवतात. तसेच केमिकल रंग लावलेल्या मूर्ती टाळाव्यात, कारण त्यातून निर्माण होणारे विषारी द्रव्ये मासे, जलीय प्राणी व शेतीस हानीकारक ठरतात. विसर्जनाच्या वेळी मूर्तीला जबरदस्तीने किंवा धक्काबुक्की करून पाण्यात ढकलणे हे चुकीचे आहे. रस्त्यावर, नाल्यात किंवा अर्धवट पाण्यात मूर्ती टाकणे हे श्रद्धाभंग तर आहेच पण त्यातून समाजात चुकीचा संदेशही जातो. मिरवणुकीत अत्यधिक ध्वनीप्रदूषण, दारूसेवन, फटाके फोडणे, वाहतुकीत अडथळे निर्माण करणे हे टाळणे अत्यावश्यक आहे. विसर्जनानंतर रस्त्यावर उरलेले फुले, हार, सजावटसाहित्य पसरून देणेही अयोग्य आहे.
गणेश विसर्जन ही श्रद्धेची बाब असली तरी आजच्या काळात पर्यावरणाचे रक्षण करण्याची जबाबदारी प्रत्येक भक्ताने उचलणे गरजेचे आहे. विसर्जन ही परंपरा आहे, पण ती स्वच्छ, सुरक्षित आणि पर्यावरणपूरक पद्धतीने पार पडली तरच भावी पिढ्यांना शुद्ध जलस्रोत, स्वच्छ वातावरण मिळेल. त्यामुळे गणेशोत्सव साजरा करताना भक्तीबरोबरच सामाजिक जबाबदारी पार पाडणे, हीच खरी श्रीगणेशाला अर्पण केलेली सर्वोत्कृष्ट आरती ठरेल.
