भारताने अण्वस्त्रांचा साठा १८० पर्यंत वाढवला, चीन ६०० अण्वस्त्रांसह पुढे

भारताकडे आता १८० अण्वस्त्रे आहेत, जी २०२४ मध्ये १७२ होती, तर चीनने एका वर्षात १०० अण्वस्त्रे वाढवून ६०० अण्वस्त्रे केली आहेत. SIPRI ने जागतिक अस्त्रास्त्रांच्या वाढीचा आणि वाढत्या अण्वस्त्र संघर्षाच्या धोक्याचा इशारा दिला आहे.

नवी दिल्ली: भारताने २०२५ मध्ये आपली अण्वस्त्रे २०२४ मधील १७२ वरून १८० पर्यंत थोडीशी वाढवली आहे, तर चीनचा अस्त्रसाठा इतर कोणत्याही देशापेक्षा वेगाने वाढत आहे आणि सध्या २०२५ मध्ये १०० अण्वस्त्रांनी वाढून ६०० झाला आहे, असे स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूट (SIPRI) ने सोमवारी प्रसिद्ध झालेल्या आपल्या नवीन वार्षिक पुस्तकात म्हटले आहे. मात्र, पाकिस्तानचा अण्वस्त्र साठा १७० वर स्थिर आहे. त्यात कोणताही बदल दिसून आलेला नाही.

स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूटचा अहवाल

त्याच्या “स्टेट ऑफ आर्मामेंट्स, डिसआर्मामेंट अँड इंटरनॅशनल सिक्युरिटी” या वार्षिक पुस्तकात, SIPRI ने म्हटले आहे: “भारताची नवी ‘कॅनिस्टराइज्ड’ क्षेपणास्त्रे, जी जोडलेल्या वॉरहेड्ससह वाहून नेली जाऊ शकतात, शांततेच्या काळात अण्वस्त्रे वाहून नेण्यास सक्षम असू शकतात आणि कदाचित प्रत्येक क्षेपणास्त्रावर अनेक वॉरहेड्स देखील असू शकतात, एकदा ते कार्यरत झाल्यावर.”

पाकिस्तानची सध्याची अण्वस्त्रे स्थिर असताना, SIPRI ने म्हटले आहे की इस्लामाबादने २०२४ मध्ये विखंडनीय पदार्थ साठवले आहेत जे सूचित करतात की येत्या दशकात त्यांचा अण्वस्त्र साठा वाढू शकतो. “२०२५ च्या सुरुवातीला भारत आणि पाकिस्तानमधील तणाव थोडक्यात सशस्त्र संघर्षात बदलला.”

“अण्वस्त्र-संबंधित लष्करी पायाभूत सुविधांवरील हल्ल्यांचे संयोजन आणि तृतीय-पक्षाच्या चुकीच्या माहितीमुळे पारंपारिक संघर्ष अण्वस्त्र संकटात बदलण्याचा धोका होता,” असे SIPRI च्या वेपन्स ऑफ मास डिस्ट्रक्शन प्रोग्रामचे असोसिएट सिनियर रिसर्चर आणि FAS मधील न्यूक्लियर इन्फॉर्मेशन प्रोजेक्टचे असोसिएट डायरेक्टर मॅट कोर्डा म्हणाले.

“अण्वस्त्रांवर त्यांचे अवलंबित्व वाढवण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या राज्यांसाठी हा एक गंभीर इशारा म्हणून काम करायला हवा.”

अण्वस्त्रे असलेले देश

आतापर्यंत, नऊ देश - अमेरिका, रशिया, युनायटेड किंग्डम, फ्रान्स, चीन, भारत, पाकिस्तान, डेमोक्रॅटिक पीपल्स रिपब्लिक ऑफ कोरिया (उत्तर कोरिया) आणि इस्रायल, जे अण्वस्त्रांनी सज्ज आहेत, २०२४ मध्ये सघन अण्वस्त्र आधुनिकीकरण कार्यक्रमांना सुरुवात केली आणि त्यांची विद्यमान शस्त्रे अपग्रेड केली आणि नवीन आवृत्त्या जोडल्या.

जानेवारी २०२५ मध्ये अंदाजे १२,२४१ वॉरहेड्सच्या एकूण जागतिक साठ्यापैकी सुमारे ९,६१४ संभाव्य वापरासाठी लष्करी साठ्यात होते.

रशिया, अमेरिकेकडे सर्वाधिक अण्वस्त्रे आहेत

SIPRI च्या अहवालानुसार, नऊ अण्वस्त्रसज्ज राज्यांपैकी रशिया आणि अमेरिकेकडे अनुक्रमे ५,४५९ आणि ५,१७७ सर्वाधिक वॉरहेड्स आहेत.

आपला अण्वस्त्र त्रिकोण मजबूत करण्याच्या उद्देशाने, भारताने २०२४ मध्ये विशाखापट्टणम येथे आपली दुसरी स्वदेशी अणुऊर्जा बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र पाणबुडी, INS अरिघाट, कार्यान्वित केली होती.

भारताची तिसरी अणुऊर्जा बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र पाणबुडी, अरिदमन किंवा S-4, पुढील वर्षी नंतर कार्यान्वित होण्याची अपेक्षा आहे, त्यानंतर चौथी SSBN कोडनेम S-4.

“जागतिक स्तरावर अण्वस्त्रांच्या संख्येत घट होण्याचा काळ, जो शीतयुद्धाच्या समाप्तीपासून चालू होता, तो संपत आला आहे,” असे SIPRI च्या वेपन्स ऑफ मास डिस्ट्रक्शन प्रोग्रामचे असोसिएट सिनियर फेलो आणि फेडरेशन ऑफ अमेरिकन सायंटिस्ट्स (FAS) येथील न्यूक्लियर इन्फॉर्मेशन प्रोजेक्टचे संचालक हान्स एम. क्रिस्टेनसेन म्हणाले. “त्याऐवजी, आपल्याला वाढत्या अण्वस्त्र साठ्यांचा, तीव्र अण्वस्त्र भाषणाचा आणि शस्त्र नियंत्रण करारांचा त्याग करण्याचा स्पष्ट ट्रेंड दिसून येतो.”