तुमच्या फाटक्या, जुन्या नोटांचे RBI करते तरी काय? माहिती वाचून आश्चर्यचकित व्हाल

फाटक्या, हरीत नोटा पर्यावरणाला हानिकारक आहेत. पुरल्या तरी, जाळल्या तरी हानी होते. म्हणूनच RBI ने एक नवीन योजना आखली आहे. ती काय आहे माहीत आहे का?

नवी दिल्ली- बाजार असो वा बस, ऑटो असो, सर्वत्र जुन्या आणि हरीत नोटा फिरत असतात. नोट जुनी असल्याचे कळल्यावर आपण ती नको म्हणून दुसरी नोट मागतो. कधी कधी चार-पाच नोटांमध्ये जुनी नोट आली तर कळतही नाही. कधी कधी घरात ठेवलेल्या नोटाही जुनी होतात. या नोटा पाहून काहींना टेन्शन येते. या नोटांचे आपण काय करायचे, RBI काय करते? या प्रश्नाचे उत्तर येथे आहे.

जुन्या नोटांचे सर्वसामान्य लोक काय करायचे? : भारतीय रिझर्व बँक (RBI) नुसार, दोन तुकड्यांमध्ये फाटलेल्या नोटाही तुम्ही बदलू शकता. पण जुन्या नोटेवरील माहिती गहाळ होऊ नये. जुन्या नोटा बदलण्यासाठी कोणतेही अर्ज भरावे लागत नाहीत. १० रुपयांपेक्षा जास्त मूल्याच्या कोणत्याही हरीत, फाटक्या नोटा तुम्ही बदलू शकता.

जुन्या नोटा कुठे बदलता येतात? : तुम्ही कोणत्याही सरकारी बँकेत हरीत किंवा फाटक्या नोटा बदलू शकता. त्या खाजगी बँकांमध्येही बदलता येतात. तुमच्या घराजवळ चलन विनिमय शाखा असल्यास, अशा नोटा तिथेही बदलता येतात. हे काम RBI कार्यालयातही करता येते.

ATM मधून जुनी नोट आली तर काय करायचे? : ATM मधून पैसे काढताना जुनी नोट येते. हरीत नोट आलेल्या बँकेच्या शाखेत जाऊन अशा नोटा सहज बदलता येतात.

नोट बदलण्यासाठी शुल्क द्यावे लागते का? : जुन्या नोटा बदलण्यासाठी कोणतेही शुल्क नाही. बँकांनी नोटा बदलण्यासाठी मर्यादा निश्चित केल्या आहेत. तुम्ही या मर्यादेपेक्षा जास्त नोटा बदलल्यास, बँकेला शुल्क भरावे लागेल.

जुन्या नोटांचे RBI काय करते? : RBI च्या २०२४-२५ च्या वार्षिक अहवालानुसार, भारतात दरवर्षी सुमारे १५००० टन जुन्या बँक नोटा किंवा त्यापासून बनवलेले ब्रिकेट्स तयार होतात. आतापर्यंत त्या जमिनीत पुरून किंवा जाळून नष्ट केल्या जात होत्या. या प्रक्रियेमुळे पर्यावरणाला हानी होत होती. जुन्या नोटांचा पुनर्वापर करण्यासाठी RBI ने एक नवीन योजना आखली आहे. न वापरता येणाऱ्या नोटा आता पार्टिकल बोर्ड बनवण्यासाठी वापरल्या जात आहेत. यामुळे पर्यावरणाचे रक्षण होत आहे.

जुन्या नोटा नष्ट करण्यासाठी RBI ने पर्यावरण मंत्रालयाच्या अंतर्गत एक संस्था नेमली आहे. या संस्थेने फाटक्या, हरीत नोटांच्या पुनर्वापरावर अभ्यास केला आहे. या नोटांपासून बनवलेल्या ब्रिकेट्सची गुणवत्ता चांगली असून, त्यापासून लाकडी फळाही बनवता येतात. RBI ला संस्थेची ही कल्पना आणि सल्ला आवडला आहे. पार्टिकल बोर्ड बनवण्याची प्रक्रिया सुरू केली आहे.