आज पुतिन यांचा भारत दौरा, फक्त 28 तासांत 10 करार, 15 MoU, अजेंडा काय? दौरा एवढा महत्त्वाचा का?

Russian President Vladimir Putin India Visit : पुतिन यांच्या २६-२७ तासांच्या भारत दौऱ्यात १० करार, १५ MoU, २०३० रोडमॅप, RT इंडिया लाँच आणि बिग कॅट अलायन्सचा समावेश असेल. मोदी-पुतिन यांची बंद दाराआड होणारी बैठक या दौऱ्याला अधिक सामरिक बनवते. 

Russian President Vladimir Putin India Visit : रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन त्यांचा चार वर्षांतील पहिला भारत दौरा गुरुवारी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी आयोजित केलेल्या एका खासगी भोजनाने सुरू करतील. या वेळी दोन्ही नेते आर्थिक संबंधांवर लक्ष केंद्रित करून, विशेष आणि विशेषाधिकारप्राप्त धोरणात्मक भागीदारी अधिक मजबूत करण्याच्या मार्गांवर चर्चा करतील, तसेच महत्त्वाच्या जागतिक आणि प्रादेशिक समस्यांवर विचार विनिमय करतील. पंतप्रधान मोदी रशिया-युक्रेन युद्धाच्या त्वरित समाप्तीची आणि संवाद व मुत्सद्देगिरीकडे परत येण्याची भारताची भूमिका पुन्हा मांडतील अशी अपेक्षा आहे. मागील वर्षी वार्षिक शिखर परिषदेसाठी मोदी रशिया दौऱ्यावर असताना, पुतिन यांनी त्यांच्यासाठी खासगी भोजनाचे आयोजन केले होते.

पुतिन यांचे मुख्य कार्यक्रम शुक्रवारी नियोजित आहेत, ज्याची सुरुवात राजघाटाच्या भेटीने होईल, त्यानंतर राष्ट्रपती भवनात त्यांचे औपचारिक स्वागत केले जाईल. मुख्य शिखर बैठकीसाठी दोन्ही नेते हैदराबाद हाऊस येथे चर्चा करतील. मोदींसोबतच्या भोजनानंतर पुतिन भारत-रशिया व्यापार मंचात सहभागी होतील. त्यानंतर ते पुन्हा राष्ट्रपती भवनात जातील, जिथे राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू त्यांच्या सन्मानार्थ मेजवानी आयोजित करतील.

पुतिन यांचे सहकारी यूरी उशाकोव यांनी सांगितले की, एक संयुक्त निवेदन जारी होण्याची अपेक्षा आहे आणि २०३० पर्यंतच्या रशियन-भारतीय आर्थिक सहकार्याच्या धोरणात्मक क्षेत्रांच्या विकासासाठी कार्यक्रम यासह विविध क्षेत्रांमध्ये द्विपक्षीय करारांवर स्वाक्षऱ्या केल्या जातील.

मोदी यांनी पुतिन यांच्यासोबतची शेवटची द्विपक्षीय बैठक या वर्षी तियानजिन येथे झालेल्या शांघाय सहकार्य संघटनेच्या शिखर परिषदेच्या निमित्ताने घेतली होती, आणि २०२४ मध्ये दोघांनी पाच वेळा दूरध्वनीवरून संवाद साधला आहे.

"हा दौरा... रशियन-भारतीय संबंधांच्या विस्तृत अजेंड्यावर सर्वसमावेशक चर्चा करण्याची संधी देतो. नरेंद्र मोदींसोबतच्या मुख्य चर्चेव्यतिरिक्त, कार्यक्रमात रशिया-भारत व्यापार मंचाला भेट देणे आणि भारतात आरटी (RT) टीव्ही चॅनलच्या उद्घाटन समारंभात सहभाग घेणे समाविष्ट आहे," असे उशाकोव म्हणाले.

ते पुढे म्हणाले की, व्यापार आणि आर्थिक सहकार्याच्या मुख्य बाबींवर चर्चा होईल. "२०२४ मध्ये, द्विपक्षीय व्यापारात १२% वाढ झाली आहे, जो $६३.६ अब्ज डॉलरपर्यंत पोहोचला आहे. औद्योगिक सहकार्य, अभिनव तंत्रज्ञान, वाहतूक, शांततापूर्ण अंतराळ संशोधन, खाणकाम, आरोग्यसेवा आणि कामगार स्थलांतर कार्यक्रम यासह विविध क्षेत्रांमध्ये आमच्याकडे अनेक मोठे आणि आशादायक प्रकल्प आहेत," असे त्यांनी सांगितले. तसेच, दोन्ही बाजू राजकारण आणि सुरक्षा, अर्थव्यवस्था आणि वित्त, वाहतूक आणि लॉजिस्टिक्स, विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, शिक्षण आणि संस्कृती या क्षेत्रांमध्ये सहकार्य मजबूत करत आहेत. पुतिन शुक्रवारी रात्री सुमारे ९.३० वाजता भारतातून परत जाण्याची अपेक्षा आहे.

१. मोदी-पुतिन यांची 'बंद दाराआडची भेट' मोठ्या बदलाचे संकेत?

पुतिन ४ डिसेंबरच्या संध्याकाळी दिल्लीत पोहोचताच थेट अशा बैठकीत सहभागी होतील, ज्याबद्दल फक्त 'रिस्ट्रिक्टेड मीटिंग' असे म्हटले जात आहे.

या बैठकीत फक्त तीन व्यक्ती असतील:

• पंतप्रधान नरेंद्र मोदी
• NSA अजित डोवाल
• रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन
• म्हणजे कोणतेही शिष्टमंडळ नाही, कॅमेरा नाही, फक्त बंद दाराआड चर्चा.

सूत्रांनुसार, याच बैठकीत 'धोरण निश्चित होईल' आणि ही भेट या दौऱ्यातील सर्वात महत्त्वाच्या क्षणांपैकी एक मानली जात आहे. त्यानंतर पंतप्रधान मोदी आपल्या शासकीय निवासस्थानी, लोक कल्याण मार्ग येथे पुतिन यांच्यासाठी खासगी डिनर आयोजित करतील - हे एक असे चिन्ह आहे जे दर्शवते की दोन्ही नेत्यांमधील चर्चेची पातळी पूर्णपणे वैयक्तिक आणि विश्वासावर आधारित असेल.

२. गार्ड ऑफ ऑनर आणि राजघाट येथील कार्यक्रम 'मोठ्या संदेशा'ची तयारी?

दुसऱ्या दिवशी सकाळी पुतिन यांना राष्ट्रपती भवनात गार्ड ऑफ ऑनर दिला जाईल. त्यानंतर ते राजघाट येथे जाऊन महात्मा गांधींना श्रद्धांजली वाहतील. कूटनीतीमध्ये हे वेळापत्रक केवळ औपचारिकता मानले जात नाही. याला अनेकदा 'मेसेजिंग डिप्लोमसी' असेही म्हटले जाते - जिथे प्रतीकात्मक कार्यक्रम संबंधांमधील उबदारपणा आणि आदराचे संकेत देतात.

३. हैदराबाद हाऊसमध्ये होणाऱ्या सर्वात मोठ्या चर्चेचा अजेंडा काय?

हैदराबाद हाऊस या दौऱ्याचे केंद्रीय स्थान असणार आहे. येथे तीन टप्पे असतील:

१. छोटी बैठक

केवळ निवडक नेते आणि अधिकाऱ्यांमध्ये.

२. विस्तृत बैठक

संपूर्ण शिष्टमंडळ स्तरावर चर्चा होईल.

३. मोठ्या आर्थिक निर्णयांची घोषणा

येथे या करारांवर आणि कागदपत्रांवर शिक्कामोर्तब होऊ शकते: 

• इंडिया-रशिया इकॉनॉमिक कोऑपरेशन रोडमॅप २०३०
• सुमारे १० आंतर-सरकारी करार, ज्यात यांचा समावेश आहे:
• भारतीय आणि रशियन नागरिकांच्या परस्पर रोजगारावर करार
• बेकायदेशीर स्थलांतराचा सामना करण्यासाठी फ्रेमवर्क
• लिक्विड रॉकेट इंजिन उत्पादनावर मोठा MoU
• व्यावसायिक क्षेत्रात १५+ कमर्शियल MoUs

या बैठकांनंतर पंतप्रधान मोदींकडून पुतिन यांच्या सन्मानार्थ एक अधिकृत लंच/भोज आयोजित केले जाईल.

४. रशिया पहिल्यांदाच भारताच्या Big Cat Initiative मध्ये का सामील?

या दौऱ्यातील सर्वात मनोरंजक पैलू म्हणजे रशियाचे इंडियन Big Cat Alliance मध्ये सामील होणे. हा पंतप्रधान मोदींचा ग्लोबल प्रोजेक्ट आहे, ज्यात भारताने जगाला वाघ, सिंह, बिबट्या यांसारख्या मोठ्या मांजरींच्या संरक्षणासाठी आंतरराष्ट्रीय बिग कॅट अलायन्सचा प्रस्ताव दिला होता. आता रशिया त्याचा भाग बनणार आहे, जो एक मोठा राजनैतिक विजय मानला जात आहे. यासोबतच पुतिन RT इंडियाच्या लाँचमध्ये आणि रशिया-भारत बिझनेस फोरममध्येही सहभागी होतील. ही पावले आर्थिक आणि माध्यम सहकार्याची नवी दारे उघडणारी मानली जात आहेत.

५. पुतिन यांच्या शिष्टमंडळाची यादी इतकी मोठी का?

या दौऱ्याची सर्वात रंजक गोष्ट म्हणजे पुतिन यांच्यासोबत येणारे शिष्टमंडळ अत्यंत शक्तिशाली आहे.

यात यांचा समावेश आहे:

• नऊ रशियन कॅबिनेट मंत्री
• सेंट्रल बँकेच्या गव्हर्नर
• रोसनेफ्ट
• रोसकोस्मोस
• रोसाटॉम
• सर्बँक
• VTB
• रुसल
• तसेच अनेक नियामक संस्थांचे प्रमुख

लक्षात घेण्यासारखी गोष्ट म्हणजे रशियाचे परराष्ट्र मंत्री लावरोव या दौऱ्यात येत नाहीत, परंतु त्यांचे उपमंत्री आंद्रेई रुडेंको उपस्थित राहतील. तज्ज्ञांचे मत आहे की इतक्या मोठ्या शिष्टमंडळातून एकच संकेत मिळतो - रशिया भारतासोबत नवीन आर्थिक आणि तांत्रिक आघाड्यांवर वेगाने पुढे जाऊ इच्छितो.

हा अत्यंत छोटा दौरा जगाला काही मोठा संदेश देणार आहे का?

पुतिन शुक्रवारी रात्री उशिरा मॉस्कोसाठी रवाना होतील. म्हणजेच २४-२७ तासांचा हा दौरा जरी छोटा असला तरी, त्याची तीव्रता, बैठकांची पातळी आणि निर्णयांची खोली याला अत्यंत महत्त्वपूर्ण बनवते. विश्लेषकांच्या मते, हा दौरा भविष्यातील भारत-रशिया संबंधांचा आराखडा तयार करू शकतो.