चाणक्य यांचे ‘अर्थशास्त्र’ आणि ‘चाणक्य नीती,’ आजच्या काळातही व्यवस्थापन व नेतृत्वाच्या बाबतीत मार्गदर्शक ठरतात. त्यांनी सांगितलेल्या व्यवस्थापनाच्या मूलभूत तत्त्वांचा आढावा घेऊया:
चाणक्य म्हणतात: “असंभवाच्या मागे धावणारा आपले सध्याचे यशही गमावतो.” कोणतेही काम सुरू करण्याआधी ध्येय निश्चित करा. तुमचे ध्येय व्यावहारिक, साध्य करण्याजोगे, आणि स्पष्ट असले पाहिजे.
चाणक्य म्हणतात: “ज्याला ज्या गोष्टीत कौशल्य आहे, त्याला त्या कामावर ठेवले पाहिजे.”
एका कुशल व्यक्तीला योग्य भूमिका दिल्यास त्याचा संपूर्ण क्षमतेने उपयोग होतो.
चाणक्य म्हणतात: “संकट येण्याआधीच उपाययोजना करा. युद्धाच्या वेळेस तयारी करणे फोल ठरते.”
संकटाचा अंदाज घेऊन त्यासाठी वेळेपूर्वी योजना आखा.
चाणक्य म्हणतात: “एकट्याने काम करण्यापेक्षा संघटनाने काम केल्यास यश लवकर मिळते.”
संघटन ही कोणत्याही संस्थेची खरी ताकद असते.
चाणक्य म्हणतात: “ज्याला स्वतःची जबाबदारी समजते, तोच यशस्वी होतो.”
शिस्तबद्धता आणि आत्मनिर्भरता हे यशाचे आधारस्तंभ आहेत.
चाणक्य म्हणतात: “योजना सार्वजनिक झाल्यास यश अपयशात बदलते.”
महत्त्वाच्या योजनांबाबत गुप्तता राखणे आवश्यक आहे.
चाणक्य म्हणतात: “मोजक्याच साधनांनी जास्तीत जास्त कार्य साध्य करा.”
संसाधने मर्यादित असली तरी त्यांचा योग्य वापर केल्यास उद्दिष्ट साध्य करता येते.
चाणक्य म्हणतात: “नेहमी सावध राहा, कारण शत्रू कधीही आणि कुठेही हल्ला करू शकतो.”
प्रत्येक परिस्थितीचा अभ्यास करून योग्य निर्णय घेणे महत्त्वाचे आहे.
चाणक्य म्हणतात: “परिस्थितीनुसार वागले नाही, तर आपण जगण्याच्या शर्यतीत मागे पडतो.”
नवीन तंत्रज्ञान आणि बदल स्वीकारणे महत्त्वाचे आहे.
चाणक्य म्हणतात: “मेहनतीशिवाय यश मिळू शकत नाही.”
यशस्वी होण्यासाठी सातत्यपूर्ण प्रयत्न आणि कष्ट महत्त्वाचे आहेत.
चाणक्य नीतीतील व्यवस्थापनाचे तत्त्वे आजच्या काळातील कॉर्पोरेट जगतातही महत्त्वाची ठरतात. नेतृत्व, संघटन, व नियोजनाची योग्य सांगड घालून कोणतीही संस्था उद्दिष्टांपर्यंत पोहोचू शकते.